Një seancë e jashtëzakonshme parlamentare në Transnistria ishte një përpjekje për të tërhequr vëmendjen ndërkombëtare dhe një sinjal se shteti de fakto është gati të përshkallëzohet.
Sa më gjatë të vazhdojë lufta në Ukrainë, aq më të sigurta ndihen autoritetet fqinje të Moldavisë në konfliktin e tyre të gjatë me shtetin separatist të Transnistrisë. Moldavia po rrit gradualisht presionin ekonomik dhe ligjor mbi shtetin e panjohur, duke e lënë të ditur se beson se kjo mund të jetë rruga drejt një zgjidhjeje. Natyrisht, nuk ka asnjë garanci se ribashkimi është i arritshëm, por Chisinau duket se po shtyn për këtë rezultat. Si përgjigje, Tiraspol po bërtet nga çatitë – megjithëse është e paqartë se çfarë rezistence mund të bëjë kur mbështetësi i tij kryesor, Rusia, është bllokuar në Ukrainë.
Një njoftim në fillim të këtij muaji nga lideri i Transnistrisë, Vadim Krasnoselsky, se deputetët e të gjitha niveleve do të takohen për një seancë të jashtëzakonshme të Kongresit për shkak të “presionit nga Republika e Moldavisë që po shkel të drejtat dhe po përkeqëson situatën socio-ekonomike të transnistrianëve”. Menjëherë nxiti spekulime se Transnistria mund të kërkojë të bëhet pjesë e Federatës Ruse. Kjo u rrit vetëm nga data e caktuar për seancën: 28 shkurt, një ditë para fjalimit vjetor të presidentit rus Vladimir Putin për gjendjen e kombit.
Sesione të tilla të jashtëzakonshme janë të rralla: kjo ishte e shtata në tridhjetë e katër vjet të ekzistencës së Transnistrisë. Pothuajse në çdo rast, ato kanë rezultuar në vendime të mëdha, duke përfshirë një deklaratë të pavarësisë në vitin 1990, duke miratuar kushtetutën e shtetit de facto dhe simbolet shtetërore në vitin 1991 dhe duke i bërë thirrje Moskës që të njohë pavarësinë e tyre në 2006.
Në fund, megjithatë, ligjvënësit thjesht miratuan një rezolutë duke i kërkuar parlamentit të Rusisë që të “mbrojte” Transnistrinë nga presioni në rritje nga Moldavia.
Kishte indikacione të tjera se Kongresi ishte i detyruar të provohej antiklimatik. Më parë, kur Rusia ka njohur republikat separatiste, vendimi politik është marrë gjithmonë në sfondin e luftimeve aktive dhe një fushate të madhe propagandistike. Asgjë e tillë nuk është parë në rastin e Transnistrisë, e cila është parë gjithmonë nga Kremlini (dhe ndoshta ende është) si një aset më i dobishëm pa njohje.
Shumica e popullsisë së Transnistrisë konsiderohet të jetë pro-ruse dhe nëse rajoni do të zhytej përsëri në Moldavi, mund të rezultonte të ishte një kalë trojan rus i aftë për të ndryshuar ekuilibrin e fuqisë në këtë shtet strategjik në lindje të Bashkimit Evropian. kufiri. Por ajo që njerëzit e Transnistrisë duan për veten e tyre është një enigmë. Asgjë nuk dihet për pikëpamjet e tyre sepse nuk ka sondazhe të besueshme. Ne e dimë, megjithatë, se në fillim të vitit 2023, mbi 350,000 Transnistrianë ishin gjithashtu shtetas të Moldavisë. Kjo është shumica: popullsia e shtetit të panjohur është vetëm 475,000.
Pse atëherë u mblodh tani një Kongres i jashtëzakonshëm deputetësh? Një pjesë e përgjigjes përmbahej në referencën e Krasnoselsky për “presionin nga Republika e Moldavisë”. Ajo që ai do të thotë është se, për herë të parë në dekada, Kishinau po ndryshon rregullat e lojës.
Parlamenti moldav miratoi një ligj në vitin 2023 që e bën “separatizmin” një vepër penale: potencialisht të zbatueshme për pothuajse çdo zyrtar transnistrian. Askush nuk dihet të jetë akuzuar, por kjo do të thotë se zyrtarët transnistrianë, veçanërisht ata të lartë, kanë shmangur udhëtimin në Moldavi. Edhe më e rëndësishmja, Moldavia ka ndryshuar rregullat doganore në mënyrë që kompanitë transnistriane tani duhet të paguajnë detyrimet e importit dhe eksportit si në Kishinau ashtu edhe në Tiraspol.
Axhenda legjislative e qeverisë moldave për vitin 2024 përfshin plane që mund të shqetësojnë edhe më tej Tiraspolin, si ndalimi i makinave me targa Transnistriane. Me fjalë të tjera, shoferët e Transnistrias do të duhet ose të marrin targa moldave, ose një lloj zëvendësimi neutral.
Kishinau kritikohet shpesh se nuk ka një udhërrëfyes për zgjidhjen e konfliktit me Transnistrinë. Por me kalimin e kohës, synimet e saj po bëhen më të qarta. Pa bërë asnjë njoftim të madh publik, Kishinau duket i vendosur të tregojë se gjërat mund të përfundojnë pa negociata.
Deri në vitin 2019, negociatat zhvilloheshin në të ashtuquajturin format 5+2 në të cilin pjesëmarrës të drejtpërdrejtë ishin Moldavia, Transnistria, Rusia, Ukraina dhe Organizata për Siguri dhe Bashkëpunim në Evropë, dhe Shtetet e Bashkuara dhe BE-ja kishin statusin e vëzhguesit. Megjithatë, pas pushtimit të plotë të Ukrainës nga Rusia, të gjitha shpresat për rifillimin e bisedimeve në atë format u zhdukën. Kyiv pohon se Moska nuk ka më të drejtë të marrë pjesë. Rusia dhe Transnistria deklarojnë se nuk ka alternativë për 5+2 dhe se bisedimet duhet të vazhdojnë.
Veprimet e Kishinaut nuk po shkaktojnë alarm vetëm në Tiraspol, por edhe në Moskë. “Ne do të bëjmë gjithçka për ta kthyer këtë prirje dhe për të rifilluar procesin politik”, tha ministri i Jashtëm rus Sergej Lavrov kur u pyet për situatën në Transnistri në shkurt.
Ndërkohë, Tiraspol i sheh veprimet e Moldavisë si një përpjekje për të absorbuar plotësisht rajonin e shkëputur. Për zyrtarët lokalë, një rezultat i tillë do të nënkuptonte humbje të parave, pushtetit dhe—nga viti i kaluar—ndoshta lirinë e tyre.
Megjithatë ata nuk mund të bëjnë shumë. Para luftës në Ukrainë, Tiraspol ishte në gjendje të luante kundër Kisinau-t, Kievit dhe Moskës kundër njëri-tjetrit. Por tani, Kievi dhe Kishinau janë në të njëjtën anë. Seksioni Transnistrian i kufirit Moldavi-Ukrainë është mbyllur që nga fillimi i luftës, që do të thotë se pothuajse të gjitha importet dhe eksportet e Transnistrisë duhet të kalojnë përmes Moldavisë – duke i dhënë Kisinau-t dhe BE-së kontrollin mbi flukset e saj ekonomike.
Për këto arsye, çdo hap ekstrem i Tiraspol-it – si apeli ndaj Moskës për ta lejuar atë të bashkohet me Federatën Ruse – mund të ketë pasoja të rënda, deri në një bllokadë të plotë. Është gjithashtu e mundshme që Kievi do t’i përgjigjet çdo ndryshimi të madh në status quo (Transnistria besohet të presë deri në 1500 trupa ruse). Nëse bëhet fjalë për një konfrontim ushtarak, nuk ka dyshim se Moska nuk do të ishte në gjendje t’i vinte në ndihmë Tiraspolit. As nuk ka dyshim se Tiraspol nuk do të ishte në gjendje t’i rezistonte ushtrisë ukrainase.
Ndërsa Tiraspol ka të ngjarë të kuptojë rreziqet, ai nuk mund të rri duarkryq dhe të mos bëjë asgjë. Ka shqetësime se pas ndryshimit të sistemit doganor, Kishinau do të fillojë të vendosë TVSH-në për mallrat e shitura në Transnistria dhe të vendosë akciza për duhanin, alkoolin dhe karburantin. Në fund të fundit, pushteti i vërtetë në tokë është tek ai që mbledh taksat.
Organizimi i një sesioni të jashtëzakonshëm të Kongresit të Deputetëve që kritikoi me zë të lartë Kishinau dhe kërkonte mbështetje nga Moska, në fakt mund të ishte thjesht një dredhi nga Tiraspol për të tërhequr vëmendjen ndërkombëtare për situatën e tij. Po kështu, Transnistria po përpiqet t’i demonstrojë Kishinevit se, nëse është e nevojshme, është e përgatitur të përshkallëzohet. Zgjedhjet presidenciale në Moldavi priten në vjeshtë dhe partia në pushtet e Moldavisë ka të ngjarë të preferojë të shmangë çdo trazirë serioze.
*Shkrimi ne orogjinal carnegieendowment
Përshtati në shqip: Argumentum.al