IFIMES publikoi një analizë mbi ngjarjet aktuale parazgjedhore në dritën e zgjedhjeve parlamentare në Republikën e Kroacisë, të planifikuara për 17 prill 2024. Nga analiza jonë gjithëpërfshirëse e titulluar “Zgjedhjet Parlamentare në Kroaci 2024: A po rrëshqet Kroacia në autokraci?”,veçojmë fragmentet më të rëndësishme.
***
Viti 2024 në Republikën e Kroacisë është shpallur vit superzgjedhor, pasi do të ketë zgjedhje parlamentare, zgjedhje për Parlamentin Evropian dhe zgjedhje për Presidentin e Republikës së Kroacisë. Zgjedhjet parlamentare janë caktuar për në 17 prill, duke përbërë zgjedhjet e 11-ta (të parakohshme) parlamentare që nga shpallja e pavarësisë në 1991.
Anëtarët e Parlamentit kroat zgjidhen drejtpërdrejt, përmes një votimi të fshehtë duke përdorur një sistem të përfaqësimit proporcional, ku secila parti ose kandidat ka të drejtë në numrin e vendeve parlamentare proporcionale me numrin e votave të marra. Pragu zgjedhor është 5%. Në Parlament zgjidhen gjithsej 151 deputetë. Prej tyre, 140 deputetë zgjidhen nga territori i Republikës së Kroacisë, të ndarë në 10 njësi zgjedhore, secila njësi zgjedh 14 deputetë. Tre vende deputetësh zgjidhen nga shtetasit kroatë jashtë vendit (njësia e 11-të zgjedhore) dhe tetë vende u ndahen anëtarëve të pakicave kombëtare (njësia e 12-të zgjedhore). Këto janë zgjedhjet e pesta parlamentare ku mund të përdoret votimi preferencial. Megjithatë, deri më tani janë bërë përpjekje të pamjaftueshme në promovimin e votimit preferencial dhe qytetarisë aktive.
Në zgjedhje do të marrin pjesë 165 lista të kandidatëve, duke përfshirë 95 lista të partive të pavarura (krahasuar me 192 në zgjedhjet e mëparshme). Gjithsej 2,277 kandidatë janë në garë, nga të cilët 56% meshkuj dhe 44% femra. Është interesante se HDZ ka vetëm 25% të grave në listat e saj zgjedhore.
Republika e Kroacisë ka afërsisht 3.9 milionë banorë, me 3.733.283 votues me të drejtë vote. Midis tyre, 3,511,086 banojnë në Kroaci, duke përfshirë 13,361 votues të regjistruar më parë. Jashtë Kroacisë (diaspora – emigrantë kroatë), janë regjistruar në mënyrë aktive 222,197 votues. Më së shumti regjistrime janë në Bosnjë dhe Hercegovinë, Gjermani, Serbi, Zvicër dhe Austri. Diaspora do të votojë në njësinë e 11-të zgjedhore, ndërsa pjesëtarët e pakicave kombëtare kanë të drejtë vote për tetë përfaqësuesit e tyre në njësinë e 12-të zgjedhore.
Lufta e Atdheut dhe Kisha Katolike Romake janë faktorët integrues të Kroacisë bashkëkohore
Peizazhi politik kroat përcaktohet nga dy parti politike që përfaqësojnë dy ekstremet e spektrit politik. Njëra është Bashkimi Demokratik Kroat (Hrvatska demokratska zajednica – HDZ) i udhëhequr nga kryeministri Andrej Plenkoviç, ideologjia e të cilit si lëvizje nacional/iste i ka rrënjët në antikomunizëm, anti-jugosllavizëm dhe në procesin e pavarësisë, si dhe në e quajti kërcënimin serb në Kroaci, dhe vitet e fundit, kërcënimin e supozuar mysliman, jo vetëm për Kroacinë, por për Evropën në tërësi. Komunizmi dhe Jugosllavia nuk janë më, procesi i pavarësisë përfundoi në vitin 1991, dhe serbët janë shkatërruar dhe tani përfaqësojnë një faktor stabiliteti dhe një test për demokracinë kroate, duke kontribuar ndjeshëm në procesin e anëtarësimit në BE si një faktor konstruktiv. Pas zgjedhjeve parlamentare në BiH në vitin 2022, myslimanët (duke iu referuar boshnjakëve në BeH) tani janë nën kontrollin e Zagrebit zyrtar, i cili arriti me sukses të instalojë një qeveri vasale në entitetin e Federatës së Bosnjë-Hercegovinës.
Projektimi i kërcënimeve dhe rreziqeve të supozuara është bërë një taktikë e mbijetesës politike. HDZ në Kroaci dhe VMRO-DPMNE në Maqedoninë e Veriut janë dy partitë e vetme politike të krahut të djathtë në rajon që janë përballur me ndjekje ligjore. Të dy ish-presidentët e tyre, të cilët ishin edhe kryeministra, Ivo Sanader dhe Nikola Gruevski, u dënuan ligjërisht. HDZ u dënua për korrupsion nga Gjykata e Qarkut të Zagrebit për shkak të financimit të paligjshëm ose nxjerrjes së parave nga institucionet dhe kompanitë shtetërore. Për më tepër, ka pesë vendime përfundimtare të Gjykatës Penale Ndërkombëtare për ish-Jugosllavinë (ICTY) kundër Kroacisë, kryesisht duke synuar zyrtarët e HDZ-së, për përfshirje në konfliktin e armatosur ndërkombëtar në Bosnje dhe Hercegovinë. Për më tepër, vendimi i ICTY-së arriti në përfundimin se Kroacia mori pjesë në Ndërmarrjen e Përbashkët Kriminale (NPK) në Bosnje dhe Hercegovinë. Prandaj, BE-ja dhe SHBA-ja duhet t’i kenë parasysh këto fakte pasi politika aktuale e Kroacisë ndaj BiH nuk është pjesë e zgjidhjes, por, për fat të keq, pjesë e problemit në Bosnje dhe Hercegovinë, e cila i pret zgjedhjet në Kroaci pa shumë optimizëm.
Mendimi mbizotërues është se Kroacia është viktimë e politikës së Serbisë së Madhe, duke e portretizuar Luftën e Atdheut si mbrojtje, prandaj krimet nuk mund të kryheshin gjatë saj. Kroacia ndihmoi kroatët në BiH dhe nuk ishte agresore, pavarësisht se ICTY e klasifikoi atë si një konflikt ndërkombëtar dhe e cilësoi Kroacinë si agresore në Bosnje dhe Hercegovinë, në pesë vendimet e saj. Ishte vetë Plenkoviç që negocioi me amerikanët për vendosjen e një qeverie kukull në Federatën e BiH dhe emërimin e Christian Schmidt, anëtar i Unionit Kristian Social (CSU) të krahut të djathtë, si Përfaqësues i Lartë në BiH (OHR). , duke çuar në pezullimin e Kushtetutës së Federatës së BiH. Në këmbim të këtij shërbimi, Kroacia votoi kundër rezolutës së OKB-së për një armëpushim humanitar në Gaza, duke shkaktuar zemërim në një pjesë të konsiderueshme të publikut kroat.
Në anën e kundërt të spektrit politik kroat është Partia Socialdemokrate e Kroacisë (Socijaldemokratska partija Hrvatske – SDP) e udhëhequr nga Peđa Grbin, e kryesuar më parë nga Presidenti aktual i Kroacisë, Zoran Milanović. SDP është pasardhësi i ish-Lidhjes së Komunistëve të Kroacisë (Savez komunista Hrvatske – SKH). SDP po përpiqet të transformohet në një parti moderne socialdemokrate, gjithnjë e më shumë e pa ngarkuar nga mbetjet e së kaluarës. Përçarja brenda SDP-së ka çuar në fragmentim dhe ndarje midis votuesve socialdemokratë. Kroacia dhe vendet në rajon kanë nevojë për parti të forta socialdemokrate, të cilat aktualisht luftojnë për të përballuar sfidat bashkëkohore.
Dy faktorë integrues të shtetësisë moderne kroate janë Lufta e Atdheut dhe Kisha Katolike Romake (RCC). Për një pjesë të shoqërisë kroate, një faktor tjetër është trashëgimia e krijimit (nazist-fashist) të Shtetit të Pavarur të Kroacisë (Nezavisna država Hrvatska – NDH) nën Ante Pavelić. Mungesa e ligjërimit kritik për këtë çështje është evidente në shoqërinë kroate.
HDZ dhe SDP janë dy shembuj të gjallë të skenës politike kroate, duke përfituar më së shumti nga konflikti ideologjik që po copëton Kroacinë dhe po e pengon vendin të funksionojë me kapacitet të plotë. SDP dhe shumica e opozitës besojnë se faktorët integrues dhe mobilizues të HDZ janë krimi, korrupsioni dhe nepotizmi. Zyra e Prokurorit Publik Evropian (EPPO), e udhëhequr nga Laura Codruța Kövesi, po heton shpërdorimin e mbi 300 milionë eurove të fondeve evropiane në Kroaci, duke e vendosur në mënyrë proporcionale Kroacinë në krye të Evropës në këtë drejtim. Natasha Novaković[4], ish-presidente e Komisionit të Konfliktit të Interesit, beson se “Kroacia humbet 10 miliardë dollarë në vit për shkak të korrupsionit. Imagjinoni sa para janë dhe si ndikon korrupsioni tek të gjithë ne.” Edhe Andrej Plenkoviç zëvendësoi mbi 30 ministra gjatë dy mandateve të tij si Kryeministër, kryesisht për shkak të praktikave korruptive.
A po rrëshqet Kroacia drejt autokracisë?
Andrej Plenkoviç përpiqet të prezantohet si një figurë e lëmuar e politikës evropiane dhe e Partisë Popullore Evropiane (EPP). Megjithatë, kjo fasadë nuk përputhet me karakterin e tij të vërtetë, pasi ai u ngjan gjithnjë e më shumë autokratëve nga vendet fqinje. Kur merren parasysh çështjet e integritetit të Kroacisë dhe krahasohen me mandatin e kryeministrit Ivo Sanader, i cili u dënua për korrupsion, niveli i korrupsionit dhe nepotizmit gjatë administratës së Andrej Plenkoviçit ka arritur lartësi të paprecedentë.
Plenkoviq pa turp deklaroi se televizioni N1 funksionon në mënyrë gjysmë legale. Edhe pse ai nuk e sqaroi këtë pohim, si ministri i tij i medias, ashtu edhe televizioni N1 e hodhën poshtë atë. Përkundër dështimit për të minuar TV N1, Plenkoviç arriti të pamundurën – duke bashkuar të gjithë opozitën në Kroaci. Qëndrimi i tij agresiv i bën jehonë sulmeve të ngjashme në vendet fqinje, ku disa liderë përballen me probleme të krahasueshme me N1. Sjelljet autokratike të Plenkoviqit po bëhen më të dukshme çdo ditë që kalon.
Në fund të mandatit të Parlamentit kroat, u miratuan ndryshime të diskutueshme në Kodin e Procedurës Penale, të njohura si Lex AP (AP – Andrej Plenković), të cilat paraqesin mundësinë e sanksioneve më të rrepta për individët (të ashtuquajturit sinjalizues) që u ofrojnë gazetarëve informacione nga procedurat hetimore jopublike, si mesazhet SMS ose emailet private të të dyshuarve. Miratimi i “Lex AP” paraqet rrezik real për Orbanizimin e Kroacisë.
Forcat e revizionizmit dhe të shtrembërimit të historisë po dalin në sipërfaqe, të nxitura kryesisht nga interesi vetjak. Kroacia, si komb dhe shoqëri, duhet të marrë një rol më aktiv si kampione për të drejtat e njeriut, liritë civile, ruajtjen e kufijve shtetërorë dhe zgjidhjen paqësore të mosmarrëveshjeve. Ndërkohë që këto vlera janë deklaruar, zbatimi i tyre mbetet i munguar. Plenkoviç nuk i kushton vëmendje pretendentëve më të rrezikshëm për territorin etnik kroat, siç janë interesat italiane dhe hungareze, të cilat shfaqen periodikisht dhe paraqesin kërcënime më të mëdha në krahasim me marrëdhëniet me Serbinë, Bosnjën dhe Hercegovinën ose Slloveninë.
Analistët pretendojnë se demokracia kroate po kërcënohet gjithnjë e më shumë dhe se Kroacia nën Andrej Plenkoviç (HDZ) po rrëshqet ngadalë por me siguri drejt autokracisë. Është e nevojshme të pengohen dhe ndalohen këto tendenca sepse Kroacia, si anëtare e shoqërisë elitare të BE-së dhe NATO-s, duhet të mbajë dhe zbatojë standardet dhe vlerat më të larta demokratike.
Përshtati në shqip: Argumentum.al
