Nga Nikola Dimitrov *
Qytetarët maqedonas votuan dje (8 maj) në zgjedhjet presidenciale dhe parlamentare të Maqedonisë së Veriut. Dita e zgjedhjeve kaloi pa probleme. Nën një proces zgjedhor të mirëadministruar, humbësit uruan fituesit, duke shfaqur pjekurinë demokratike të kombit.
VMRO-DPMNE fitoi një fitore dërrmuese, kandidatja e saj presidenciale, znj. Gordana Siljanovska Davkova u bë presidentja e parë femër e vendit. Ajo ia kaloi plotësisht presidentit aktual Pendarovski, duke fituar 65% të votave ndaj 29% të tij, me pjesëmarrje prej 47,5%, shumë mbi pragun minimal kushtetues, pavarësisht përpjekjeve të BDI-së për të minuar rezultatin duke flirtuar me mundësinë e bojkotimit. raundi i dytë i zgjedhjeve presidenciale.
Në mënyrë të ngjashme, me një pjesëmarrje prej gati një milion votuesish ose 55,36% në zgjedhjet parlamentare, koalicioni i udhëhequr nga VMRO-DPMNE pati një fitore dërrmuese me 43,2% të votave, duke siguruar 58 vende nga gjithsej 120. Social -Demokratët pësuan humbjen më të rëndë në historinë e tyre, duke fituar vetëm 15,3%, rreth një të tretën e votave në krahasim me konkurrentin e tyre kryesor. Edhe pse morën më shumë vota se koalicioni “Fronti Europian” i BDI-së me 13,8%, për shkak të sistemit zgjedhor të vendit ata u bënë forca e tretë politike në Parlament me 18 vende, një më pak se BDI me 19. Koalicioni opozitar shqiptar etnik VLEN fitoi 13 mandate me 10,7% të votave. Lëvizja e re politike ZNAM dhe Levica (e majta) ndanë pjesën tjetër të mandateve, duke fituar secila nga 6 mandate.
Në bazë të deklaratave të liderëve partiakë, koalicioni qeverisës më i mundshëm do të jetë fituesja e madhe VMRO-DPMNE, së bashku me VLEN dhe ZNAM, duke kontrolluar një shumicë komode prej 77 mandatesh.
Tranzicioni i pushtetit mund të mos jetë aq i qetë sa vetë dita e zgjedhjeve. Ali Ahmeti i BDI-së, në pushtet për më shumë se dy dekada, pyeti nëse fitorja dërrmuese e VMRO-DPMNE do të thotë se BDI nuk do të jetë pjesë e qeverisë së ardhshme, duke aluduar në mënyrë të fshehtë për nevojën e Maqedonisë së Veriut për stabilitet dhe të ardhme, duke barazuar në fakt vendin e partisë së tij në pushtet me stabilitetin e shtetit.
Arsyet e këtij ndryshimi politik tektonik në vend janë komplekse. Qeveria në largim nuk arriti të japë llogari dhe drejtësi, një premtim kyç pas mobilizimit të qytetarëve që i solli ata në pushtet. Kapitali politik i investuar në Marrëveshjen e Prespës nuk u shpërblye nga BE-ja, fillimisht për shkak të Francës, pasuar nga kërkesat e pahijshme të Bullgarisë, duke e bërë Bashkimin bashkëfajtorë, të paktën në këtë çështje. I ashtuquajturi propozim francez që qeveria pranoi në vitin 2022, i krijuar për të zhbllokuar anëtarësimin e Maqedonisë së Veriut në BE, është perceptuar si i pabalancuar dhe është kundërshtuar fuqishëm nga një shumicë e madhe maqedonasish etnikë, duke rritur euroskepticizmin dhe duke helmuar narrativën evropiane. Si rezultat i premtimeve të thyera, sipas një sondazhi të fundit të IRI-së, vetëm 34% e qytetarëve besojnë se BE-ja është serioze në synimin e saj për t’u ofruar anëtarësim vendeve të Ballkanit Perëndimor. E fundit, por jo më pak e rëndësishme, perceptimi se BDI-ja etnike shqiptare ka qenë duke e mposhtur peshën dhe numrin e votave të saj, duke u bërë një partner dominues i koalicionit në qeveri, gjithashtu luajti një rol në rezultat.
Perspektivat për ndryshime sistemike dhe reforma themelore varen ngushtë nga aftësia e qytetarëve për të qëndruar të angazhuar përtej ditës së zgjedhjeve, si dhe nga besueshmëria e politikës së zgjerimit të BE-së. Mbetet për t’u parë nëse qeveria e udhëhequr nga VMRO-DPMNE do të arrijë ta kalojë me sukses procesin e ngarkuar rëndë me mosmarrëveshje dypalëshe, për të mos thënë aspak. Së pari, pavarësisht retorikës elektorale dhe kritikave të saj ndaj Marrëveshjes së Prespës me Greqinë, do të ishte e mençur që qeveria të mbajë një qëndrim të ngjashëm me atë të partnerit të tyre grek EPP, Demokracia e Re, në Athinë: Nuk na pëlqen, ne mund të kishte bërë më mirë, por pacta sunt servanda. Së dyti, duhet gjetur një zgjidhje së bashku me Bullgarinë, në mënyrë që të zhbllokohet anëtarësimi i Maqedonisë së Veriut në BE, si dhe të kthehet plotësisht dinamika aktuale humbje-humbje në marrëdhëniet maqedono-bullgare. Sondazhet tregojnë Bullgarinë si kërcënimin më të madh të perceptuar, e ndjekur nga Rusia në vendin e dytë. Me një legjitimitet kaq të fortë politik të qeverisë së ardhshme, presioni i thjeshtë për të kapërcyer pengesën e ndryshimeve kushtetuese që kushtëzojnë konferencën e dytë ndërqeveritare me BE-në nuk do të bëjë.
VMRO-DPMNE-së do t’i duhet të tregojë se kanë përmirësuar balancën e pakos aktuale dhe e kanë bërë më të parashikueshëm rrugën e anëtarësimit evropian. Me vullnet të mirë dhe respekt të ndërsjellë që i përshtatet dy demokracive fqinje evropiane, kjo ndoshta nuk është një detyrë e pamundur. Megjithatë, është shumë më e lehtë dhe, për fat të keq, më shumë gjasa për të krijuar një rrëmujë edhe më të madhe sesa për të zgjidhur atë ekzistues.
*Ish-kryeministri i Jashtëm dhe Zëvendëskryeministri për Çështje Evropiane i Maqedonisë së Veriut
Përshtati në shqip: Argumentum.al