“Uniteti i shqiptarëve është i kërcënuar sepse Shqipëria dhe Republika e Maqedonisë së Veriut janë në një paketë të përbashkët negociuese për anëtarësimin në BE, por me refuzimin e Shkupit për reforma, që të mos shkëput lidhjet me Serbinë, pengon Tiranën për negocime. Për të përballuar këtë sfidë, ne insistojmë para institucioneve evropiane që Shqipëria dhe Republika e Maqedonisë së Veriut të ndahen dhe Tirana të nisë vetë negociatat për anëtarësim në BE, për të stabilizuar të paktën pjesërisht horizontin gjeopolitik në ballkan”, kështu shprehen ndër të tjera drejtuesit e Shoqatës bullgare në letren e hapur drejtuar komunitetit shqiptar në Republikën e Maqedonisë së Veriut, përfaqësuesve diplomatik në Maqedoninë e Veriut dhe Bullgari, si dhe mediave në Bullgari, Maqedoni e Veriut dhe Shqipëri.
Në letrën e gjatë, përfaqësuesit e kësaj organizate bullgare kanë sjellë në vëmendje bashkëpunime bullgaro-shqiptare nder dekada, duke theksuar rendësinë e këtij bashkëpunimi edhe në ditët e sotme sidomos sa i perket integrimit të Maqedonisë së Veriut në BE.
“Nga ju varet edhe zgjedhja e rrugës që do të marrë Shkupi drejt integrimit evropian! Ju keni të drejtë të merrni pjesë në vendimin nëse Republika e Maqedonisë së Veriut do të vazhdojë të ndjekë rrugën e tanishme për në Beograd ose do të zgjidhet rrugën drejt Evropës“, thuhet shprehimisht në këtë letër e shkruar nga Prof. Trendafil Mitev, Prof. Spas Tashev, Ilija Stojanovsk.
***
Letra e Plotë:
LETËR DREJTUAR POPULLIT-SHQIPËTAR NË MAQEDONINE-E-VERIUT
SHOQATA ” PАSARDHËSIT E REFUGJANËVE DHE MIGRANTËVE NGA TERRITORI I REPUBLIKËS SË MAQEDONISË DHE MIQ”
DREJTUAR: KOMUNITETIТ SHQIPTAR NË MAQEDONINË E VERIUT DHE LIDERVE POLITIKË TË SAJ
DREJTUAR: PËRFGAQËSUESVE TË MISIONEVE DIPLOMATIKE TË AKREDITUARA NË MAQEDONINË E VERIUT DHE NË BULLGARI
KOPJE DREJTUAR: MEDIAVE NË MAQEDONINË E VERIUT, BULLGARI, SHQIPËRI DHE KOSOVË
TË NDERUAR PËRFAQËSUES TË KOMUNITETIT SHQIPTAR QË JETON NË REPUBLIKËN E MAQEDONISË SË VERIUT,
Po ju drejtohemi, si fqinj dhe miqtë tuaj, paraardhësit e të cilëve në të kaluarën kanë udhëhequr një luftë të përbashkët kundër pushtuesve osmanë dhe serbë, për shkak të disa deklaratave aktuale të liderëve politikë të shqiptarëve në Maqedonine e Veriut. Partia në pushtet VLEN deklaron se komuniteti bullgar nuk do të përfshihet në kushtetutë, pasi Bullgaria nuk ka qeveri dhe nuk ka me kë të ulen në biseda. Deri vonë, partia në pushtet BDI promovonte idenë se “maqedonasit duhet të kenë marrëdhënie të mira me shqiptarët, përndryshe do të asimilohen nga serbët, bullgarët dhe grekët”.
Ne besojmë se këto deklarata nuk përputhen me premtimet parazgjedhore të partive shqiptare, ato janë të drejtuara kundër anëtarësimit të Republikës së Maqedonisë së Veriut në Bashkimin Evropian, janë kundër interesave të shqiptarëve në Ballkan dhe kundër miqësisë shqiptaro-bullgare. Deklarata të cila në fund të fundit i shërben interesave serbe – diçka të cilën e bën hapur qeveria aktuale dhe presidenti i Republikës së Maqedonisë. Menddojmë se nuk e kini harruar se në fillim të viteve të 90-ta, zonja Gordana Siljanovska-Davkova u shpreh hapur kundër shpërbërjes së Jugosllavisë dhe ishte kundër pavarësi së republikave individuale jugosllave. Dhe këtë vit, tashmë si presidente e Republikës së Maqedonisësë Veriut , gjatë vizitës së saj në Serbi, ajo deklaroi se serbët jetojnë në të dy anët e kufirit Serbo-Maqedoni e Veriut! Ne jemi të dijshëm se pse nuk i përmendi bullgarët e maqedonisë. Por ne pyesim veten pse ai nuk ju përmendi ju, shqiptarët e Maqedonisë së Veriut? Apo Ju pajtoheni me këtë abuzim? Gjithashtu tek ne lind pyetja se pse nuk reagoni ndaj deklaratave të pushtetit aktual në Shkup kundër ndërtimit të Korridorit 8 pan-evropian? Ne e dimë që Beogradit kërkon me çdo kusht të eliminojë çdo bashkëpunim me Bullgarinë, por ky korridor lidh edhe Shqipërinë, dhe arrin deri në Itali. A mendoni se këto vende nuk kanë interes për ndërtimin e tij, apo doni të moskewtë një lidhje mes tyre dhe kështu të rrezikoni sigurinë në rajonin tonë , në mënyrë që Beogradi të realizojë planet e tij për një “botë serbe”?! Pyesim pse qeveria nuk reagon ndaj rrjedhjes së informacioneve të klasifikuara të NATO-s nga Shkupi në Beograd?!
Në lidhje me deklaratat e përmendura të disa liderëve aktualë politikë shqiptarë, duhet të themi qartë se insistimi që pjesa e popullit bullgar të përfshihet në Kushtetutën e Republikës së Maqedonisë së Veriut, në mënyrë analoge me të gjitha pjesët e tjera të popujve, përfshirë edhe atë shqiptar, është një kërkesë e qytetarëve të saj me identitet bullgar, jo e Bullgarisë. Kjo është kërkuar sepse e tillë është struktura shtetërore e Republikës së Maqedonisë së Veriut. Sipas kushtetutës aktuale, “qytetarë të Republikës së Maqedonisë” janë “populli maqedonas, si dhe qytetarët që jetojnë brenda kufijve të tij, të cilët janë pjesë e popullit shqiptar, popullit turk, popullit vllah, popullit serb, romëve si dhe atij boshnjak”. Përjashtimi i popujve të tjerë është bazë për diskriminimit të tyre.
Për herë të parë në verën e vitit 1992, lideri i partisë së Maqedonasve të Bashkuar, Vanço Veskov, deklaroi se “gabimi më i madh në këtë moment është se nuk pranohet ndihma e maqedonasve nga e gjithë bota, e veçanërisht nga Bullgaria, vetëvlerësimi i të cilëve është bullgar… Në Republikën e Maqedonisë këta njerëz diskriminohen për shkak të identitetit të tyre bullgar. Edhe ata që ndihen bullgar janë të persekutuar në Maqedoninë e Vardarit. Republika e Maqedonisë duhet të njohë ata bullgarë që jetojnë në territorin e saj’. Për këtë deklaratë Vanço Veskov u persekutua. Më 15 shtator 1992, djali i tij dyvjeçar Aleksandër Veskov u vra para shtëpisë së tij me pushkë gjuetie. Atëhere Vanço Veskov deklaroi se priste që ky incident t’i ndodhte atij. Policia nuk e ka gjetur autorin e vrasjes dhe meqë represioni ndaj V. Veskovit nuk ka pushuar, ai është detyruar të largohet nga Republika e Maqedonisë dhe të emigrojë në Zelandën e Re. Fatkeqësisht, kjo nuk është e vetmja vdekje e dhunshme në këtë rast!
Ku e shihni kërkesën nga Bullgaria këtu dhe çfarë rëndësie ka se cila është qeveria bullgare? Mos ndoshta në të kaluarës Shqipëria, nën presionin jugosllav, nuk i mbrojti interesat e shqiptarëve të Kosovës, a nuk ekzistonte atëhere problemi i Kosovës? Kosova ka luftuar për pavarësi dhe pak e rëndësishme ka qëne se çfarë ka qenë qeveria shqiptare!
Përsa i përket mesazhit të BDI-së, mund të bëjmë analog me serbët, sikurse ato të thonë që kosovarët të kenë marrëdhënie të mira me ta se shqiptarët do t’i asimilojnë si popoll! Jemi të detzruar t‘Ju kujtojmë se diktatori jugosllav Tito u përpoq të krijonte edhe një gjuhë kosovare. Shqipëria e Enver Hoxhës vendosi atëherë të ndihmojë shqiptarët e vuajtur në Jugosllavi, por kosovarët, që janë gegë, nuk u bënë toskënë, edhe pse gjuha letrare shqipe është e bazuar në dialektin toskë. Për ne nuk është e qartë se si ne, bullgarët, do t’i zhdukin maqedonasit e veriut, pasi dallimet midis së folurës në Bullgari dhe Maqedoninë e Veriut janë shumë më të vogla se sa midis së folurës gegs dhe toske të gjuhës shqipe. Edhe sot, nëse shqiptarët nuk kalojnë një sistem arsimor të unifikuar, gegët dhe toskët nuk kuptohen me njëri-tjetrin. Ne nuk kemi asnjë problem të tillë. Çdo e folur e gjuhës bullgare perëndimore kuptohet mirë edhe në zonat ku flitet bullgarishtja lindore dhe anasjelltas. Për këtë arsye, probabiliteti që bullgarët të „asimilojnë“ maqedonasit e veriut është shumë më i vogël se sa e toskëve me gegët. Prandaj u bëjmë thirrje liderëve shqiptarë që të kujdesen për problemet shqiptare dhe le të na lenë ne t‘i zgjithim tonat.
Ne besojmë se në situatën aktuale, uniteti i shqiptarëve është i kërcënuar sepse Shqipëria dhe Republika e Maqedonisë së Veriut janë në një paketë të përbashkët negociuese për anëtarësimin në BE, por me refuzimin e Shkupit për reforma, që të mos shkëput lidhjet me Serbinë, pengon Tiranën për negocime. Për të përballuar këtë sfidë, ne insistojmë para institucioneve evropiane që Shqipëria dhe Republika e Maqedonisë së Veriut të ndahen dhe Tirana të nisë vetë negociatat për anëtarësim në BE, për të stabilizuar të paktën pjesërisht horizontin gjeopolitik në ballkan.
Përsa i përket kujdesit të padëshiruar nga vetë maqedonasit të BDI-së ndaj tyre, konstatojmë se një deklaratë e tillë bie ndesh me traditat shqiptare. Gjithashtu duam t‘Ju vemë në dijeni se në të gjitha botimet shqipe, përfshirë edhe gazetat shqiptare të botuara në Shkup deri në vitin 1912, shqiptarët na quajnë – fqinjët e tyre – vetëm bullgarë. (Bullgarët dhe serbët në artikujt e gazetës “Shkupi” (1911-1912). Shkup/Скопjе/Skopje, 2023. 265) E ndiejm të nevojshme t‘Ju kujtojmë se kur në vitin 1942 Shqipëria kreu censin eregjistrimit të popullsisë në pjesën perëndimore të Republikën e sotme të Maqedonisë së Veriut, u regjistruan 72 745 bullgarë, dhe shumica i përket nënprefekturës së Carev Izvor (Resnjë), prefektura e Korçës. (Tokat e liruara 1941-1944. Përmbledhje dokumentesh. III . Shkup, 2016. 115-117) Nga këta bullgarë ka ende njerëz të gjallë, por sot askujt nuk i jepet e drejta të deklarohet si i tillë. A janë ata qytetarë të rangut të dytë?
Marrëdhëniet e përshkruara të miqësisë mes bullgarëve të Maqedonisë dhe shqiptarëve të Maqedonisë vazhduan edhe gjatë periudhës së betejave tona të përbashkëta kundër regjimit në Jugosllavinë komuniste. Ju vemë në dijeni se në vitet 1960 filluan diskutimet për marrëdhëniet bullgaro-shqiptare në komunitetin shqiptar të Maqedonisë. Ky proces shqetësonte gjithnjë e më shumë autoritetet jugosllave dhe filloi përgjimi masiv i intelektualëve shqiptarë. Në vitin 1969, në kafenenë “Pirin” në Shkup, UDBA përgjonte një bisedë ndërmjet Sedi Kreizit dhe Hamid Bitikut, në të cilën pretendej se Maqedonia qendrore dhe lindore ishin të banuara nga bullgarë dhe se nuk kishte kombësi maqedonase. Më pas është arrestuar Feta Elmazi nga Kërçova, e cila po ashtu ka pohuar se nuk ka komb maqedonas dhe se kjo popullatë është bullgare.
Veçanërisht i vështirë është fati i shkrimtarit dhe gazetarit Mehmet Ali Hoxha, redaktor i revistës “Gëzimi i fëmijëve”. Ai u dënua me 5 vjet burgim rigoroz për mohimin e ekzistencës së kombësisë “maqedonase”, për këtë arsye ai kontestoi të drejtën e Akademisë së Shkencave dhe Arteve të Maqedonisë për të mbajtur atë emër. Gjatë çështjes gjyqësore u bë e qartë se Mehmet Hoxha vazhdimisht ka zhvilluar biseda të ngjashme në shtëpinë botuese “Libri maqedonas” dhe në klubin e shkrimtarëve, në të cilat “mohonte pasurinë kombëtare, kulturore dhe historike maqedonase dhe shkoi aq larg sa justifikonte aspiratat e mëdha bullgare me të cilat maqedonasit nuk njihen si komb”.
I shprehim mirënjohjen tonë Ramadan Riza Sadikut nga Manastiri, i cili më 15 prill 1969 i dërgoi një letër proteste rektorit të Universitetit të Çikagos me rastin e vizitës së krijuesit të normës së shkruar të Shkupit, Bllazhe Koneski, në Universiteti i Çikagos . Në këtë letër R. Sadiku shkruante: “U habita shumë që autoritetet komuniste në Jugosllavi filluan shkombëtarizimin e popullsisë bullgare në Maqedoni…Duke qenë dëshmitar si mësues shqiptar në fshatra të ndryshme, dhe për një kohë të shkurtër në qytetin e Manastir, çfarë po bëjnë pushteti kundër bullgarëve maqedonas, dhe duke pasur parasysh manifestimet e të përmendurit Bllazhe Koneski, rreth të cilit tani është ngritur një pyetje publike, e pashë të drejtë t’ju informoj… Para vendosjes së pushtetit komunist në Jugosllavi, nuk kishim dëgjuar kurrë për ndonjë kombësi maqedonase dhe për gjuhë maqedonase… Ne shqiptarët e Maqedonisë me shekuj i kemi njohur këta sllavë vetëm si bullgarë dhe gjuhën e tyre ua kemi quajtur bullgare, siç e kanë quajtur ata vetë.
Mesa duket, kjo protestë është vënë re nga rektori i Universitetit të Çikagos, pasi ka dërguar një përgjigje në të cilën është përpjekur të justifikohet. Mirëpo, R. Sadiku i hodhi poshtë argumentet e përmendura si të paqëndrueshme dhe dërgoi një letër të dytë më 27 gusht 1969. Në të, ai vë në kundërshtim pretendimet pseudoshkencore me përshtypjet e veta: “Unë si mësues në Maqedoni nën sundimin jugosllav dhe banor i këtij rajoni deri vonë, e di se popullsia vendase sllave është bullgare dhe gjuha e saj është bullgare. Për të vërtetuar të drejtën e tij, ai citon një material të gazetës së Shkupit “Nova Makedonija” të datës 8 mars 1969, në të cilin janë publikuar konstatimet e komisioni shtetëror që vëzhgon se si e trajton populli gjuhën zyrtare. “Rezulton se edhe mësuesit që ua mësojnë të rinjve i flasin në shkollë në dialektin e shtëpisë. Dhe zyrtarët përdorin gjithashtu në korrespondencën e tyre një ngatëresë qesharake të dialekteve vendase, të shprehjeve kroate apo serbe, të përziera me fjalë dhe shprehje të reja të sajuara nga kjo gjuhë “letrare”. Për këtë, R. Sadiku është i bindur se “krijimi i Bllazhe Koneskit dhe disa personave si ai është diçka qesharake, për të mos thënë poshtëruese për shoqërinë vendase”.
Megjithatë, vlerësimi më kritik politik nga shqiptarët për maqedonizmin serb u bë në vitin 1971, kur në numrin e shtatorit të gazetës shqiptare “Flamuri”, që publikojeh jasht kufirit, theksohej se në Maqedoninë Jugosllave ishte shpikur një komb dhe kishë “e re” maqedonase.
Ky bashkëpunim i ri mes bullgarëve maqedonas dhe shqiptarëve maqedonas ka dhënë frytet e veta. Që në vitin 1947, bullgarët maqedonas në botën e lirë mbështetën protestat e shqiptarëve kundër përpjekjeve të Jugosllavisë për të marr[ Shqipërinë. Në “Tribuna Maqedonase” u botuan disa dhjetëra artikuj në mbështetje të luftës së shqiptarëve kundër politikës jugosllave. Në vitin 1958, Xhan Markoni, një shqiptar i lindur në Shkup, por që jeton si emigrant në Buffalo, i dërgoi përshëndetje Kongresit të OPM (organizata patriotike maqedonase) duke i uruar “liri të gjitha kombësive të shtypura në një Maqedoni të lirë dhe demokratike”. Në vitin 1962, Xh. Markoni mori pjesë në Kongresin e 41-të të Bullgarëve Maqedonas të mbajtur në Buffalo ku mbajti një fjalim. Në të ai thekson meritat e disa katolikëve shqiptarë për çështjen e bullgarëve maqedonas, si motra Aloati apo disa mësuesve shqiptarë në shkollat katolike bullgare në Selanik dhe Konstandinopojë (Stammboll).
Një vit më pas në Buffalo u mbajt një paradë për Ditës së Besnikërisë. Organizata lokale e bullgarëve maqedonas vendos të marrë pjesë së bashku me përfaqësuesit e komunitetit shqiptar. Grupi bullgaro-shqiptar ishte më i duartrokitur nga publiku, për këtë arsye u rendit i pari në garën e eventit.
Duke pasur parasysh të gjitha të dhënat e paraqitura, qëndrimet aktuale të disa liderëve politikë shqiptarë në Shkup shkaktojnë konfuzjon tek ne. Duam të theksojmë se nuk po e diskutojmë as identitetin maqedonas dhe as atë kosovar. Ne besojmë se çdo person ka të drejtë të vendosë vetë se çfarë është dhe çfarë gjuhe flet. Ne duam të mbrojmë të drejtën njerëzore të atyre qytetarëve të Maqedonisë së Veriut që kanë ruajtur identitetin e tyre historik bullgar, që të kenë të drejtën për ta shprehur lirisht atë. Heqja e kësaj të drejte njerëzore nuk njëe diskutim dypalësh me Bullgarinë, por thelbi i një konflikti të brendshëm në Republikën e Maqedonisë së Veriut që ekziston prej vitesh. Organizata jonë, që përfaqëson interesat e pasardhësve të emigrantëve dhe refugjatëve nga Republika e Maqedonisë së Veriut, nuk do të tërhiqet kurrë nga mbrojtja e kësaj të drejte njerëzore, e cila është shkruar në kornizën negociuese të pranuar nga BE-ja për Republikën e Maqedonisë së Veriut.
Të nderuar përfaqësues të komunitetit shqiptar në Republikën e Maqedonisë së Veriut. Nga ju varet edhe zgjedhja e rrugës që do të marrë Shkupi drejt integrimit evropian! Ju keni të drejtë të merrni pjesë në vendimin nëse Republika e Maqedonisë së Veriut do të vazhdojë të ndjekë rrugën e tanishme për në Beograd ose do të zgjidhet rrugën drejt Evropës.
Me respekt dhe përshëndetje vëllazërore:
BASHKËKRYETARËT: Prof. Trendafil Mitev, Prof. Spas Tashev, Ilija Stojanovski
SEKRETARI: Dimitar M. Dimitrov
Sofje, 30 gusht 2024
/Argumentum.al
