Pikërisht 20 vjet më parë, më 20 mars 2003, Shtetet e Bashkuara filluan një pushtim tokësor të Irakut, duke premtuar t’i jepnin fund sundimit të Presidentit Sadam Husein dhe të shkatërronin armët e pretenduara të shkatërrimit në masë (WMD) në vendin e pasur me naftë.
Operacionet ajrore kishin filluar një natë më parë, siç njoftoi Presidenti i SHBA George W Bush në një fjalim televiziv: “Në këtë orë, forcat amerikane dhe të koalicionit janë në fazat e hershme të operacioneve ushtarake për të çarmatosur Irakun, për të çliruar popullin e tij dhe për të mbrojtur botën nga rreziku i madh.”
Megjithatë, forcat amerikane, të mbështetura kryesisht nga trupa nga Mbretëria e Bashkuar, nuk gjetën kurrë armë të shkatërrimit në masë, shkruan Al Jazeera.
Dhe megjithëse Sadami u kap, u gjykua dhe u var, vendi mbetet thellësisht i plagosur nga konflikti, i dëmtuar nga shkatërrimi ekonomik dhe trazirat politike, dhe nën ndikimin e ndikimeve iraniane dhe amerikane.
Me më shumë se 200,000 civilë irakianë dhe 4,500 ushtarë amerikanë të vrarë, dhe kaos dhe paqëndrueshmëri që ka kapluar të gjithë rajonin si rezultat i pushtimit, pyetjet se pse u zhvillua kjo luftë në radhë të parë mbeten të fuqishme.
Vendimi për të shkuar në luftë u nxit nga shqetësimet e sigurisë të shkaktuara nga sulmet e 11 shtatorit në 2001 dhe të përziera me motive ideologjike për të liberalizuar dhe demokratizuar Irakun dhe rajonin.
Pushtimi i udhëhequr nga SHBA ishte gjithashtu i lidhur ngushtë me mërgimtarët irakianë në Perëndim, të cilët shtynë për largimin e Sadamit. Megjithatë, në epokën e pasluftës, mërgimtarët me bazë në Iran ishin në gjendje të përfitonin dhe të dominonin politikën irakiane të pasluftës.
Forcat amerikane, britanike dhe të tjera të koalicionit pushtuan Irakun nga Kuvajti më 20 mars 2003, duke shtypur shpejt ushtrinë e rregullt irakiane dhe duke dëbuar Sadamin nga pushteti.
Tre javë më vonë, më 9 prill, trupat amerikane pushtuan Bagdadin. Së bashku me civilët irakianë, ata rrëzuan një statujë të Sadamit në sheshin Firdos të Bagdadit – një moment historik që u bë simbol i fitores së SHBA-së, ndërsa u bë tituj botërorë.
Më 1 maj, Bush deklaroi “misionin e kryer” në bordin e aeroplanmbajtëses USS Abraham Lincoln dhe përfundoi operacionet e mëdha luftarake në Irak. Paligjshmëria, e cila ishte përhapur shpejt në të gjithë vendin duke theksuar dështimin e trupave amerikane për të vendosur rendin, u hodh poshtë nga zyrtarët e qeverisë amerikane si jo serioze.
Para fundit të vitit 2003, trupat amerikane kapën Sadamin, i cili ishte fshehur në një vrimë pranë shtëpisë së tij të fëmijërisë në Tikrit. Ai u gjykua më vonë nga një gjykatë irakiane dhe u ekzekutua për rolin e tij në vrasjet masive dhe krimet kundër njerëzimit.
Data e zgjedhur për ekzekutimin e tij, 30 dhjetor 2006, e cila ndodhi të ishte edhe dita e parë e festës myslimane të Kurban Bajramit, ka qenë e diskutueshme që atëherë.
Menjëherë pas kapjes së Sadamit, administrata e Bush pranoi se argumentet e saj të paraluftës për praninë e rezervave të armëve kimike, biologjike dhe bërthamore në Irak ishin të pabaza.
Një komision presidencial arriti në përfundimin në vitin 2005 se inteligjenca amerikane mbi WMD irakiane ishte plotësisht e mangët dhe “asnjë grimë” e provave nuk kishte aty. Dëshmitë dhe rrëfimet e të larguarve dhe anëtarëve të Kongresit Kombëtar të Irakut u zbuluan përfundimisht se ishin të pavërtetuara.
Në maj 2003, kreu i Autoritetit të Përkohshëm të Koalicionit, Paul Bremer, shpërndau ushtrinë irakiane dhe shërbimet e inteligjencës dhe ndaloi Partinë Baath që sundonte prej kohësh të marrë pjesë në procesin e formimit të qeverisë. Vendimi tjetërsoi qindra mijëra burra të trajnuar dhe krijoi një vakum sigurie dhe qeverisjeje në vend që e shkatërroi atë për vite me radhë.
Tranzicioni nga sundimi i SHBA-së në Irak në mesin e viteve 2000 pa vrasjen e dhjetëra mijëra irakianëve, fillimin e një kryengritjeje të armatosur të udhëhequr nga Al-Kaeda, shpërthimin e një lufte civile sektare dhe përfundimisht, ngritjen e ISIS).
Zgjedhjet pas vitit 2003
Pas rënies së Sadamit, i cili u akuzua për shtypje sektare kundër grupeve shiite dhe kurde të Irakut, Autoriteti i Përkohshëm ishte i preokupuar me krijimin e një ekuilibri etno-sektar në vend.
Ai përdori muhasasa, ose sistemin e kuotave sektare, për të zgjedhur organin e parë qeverisës të Irakut pas vitit 2003 – Këshillin Drejtues të Irakut (IGC) – dhe për të siguruar përfaqësim proporcional të qeverisë midis grupeve shiite, sunite dhe kurde të vendit.
Ndërsa sistemi u dha fuqi politike dhe ekonomike partive që dominuan politikën irakiane pas vitit 2003, një nga sëmundjet kryesore të sistemit muhasasa ishte se si ai thelloi ndarjet sektare, të cilat vazhdojnë të jehojnë nëpër Irak dhe rajon deri më sot.
Kryeministri i parë, Nouri al-Maliki, i cili dominoi politikën irakiane për vite me radhë, kishte lidhje të ngushta me Teheranin dhe lidhje me milicitë e armatosura. Qeveria e tij ishte në pushtet gjatë një epoke politikash sektare dhe autoritare.
Dështimi i qeverive të njëpasnjëshme për të arritur një marrëveshje me popullsinë sunite të Irakut dhe prania e institucioneve shtetërore të korruptuara dhe joefektive ishin faktorët kryesorë në rritjen e dhunës sektare në të gjithë vendin. Rebelimet sunite u intensifikuan në Anbar dhe Falluxha, ndërsa dhuna nga pasuesit e udhëheqësit fetar shiit Muqtada al-Sadr u rrit në jug.
Disa sugjerojnë se një përgjigje e ashpër e sigurisë në zonat sunite radikalizoi shumë në komunitet, disa prej të cilëve më pas mbështetën ISIL-in. Të tjerë thonë se disa sunitë nuk mund të pranonin kurrë që të mos dominonin më Irakun siç bënin nën Sadam.
ISIS forcoi kontrollin e tij pasi tërheqja e trupave amerikane në vitin 2011 la një boshllëk sigurie në rajon. Ai përfundimisht shpalli të ashtuquajturin “kalifat” në zona të mëdha të vendit në 2014, përpara se të mposhtej kryesisht nga 2017 pas një fushate rraskapitëse ushtarake, duke përfshirë edhe një herë SHBA.
Në tetor 2019, lëvizja më e madhe e protestës në Irak pas vitit 2003 rrëzoi qeverinë dhe detyroi parlamentin të miratonte një ligj të ri zgjedhor. Forcat e sigurisë dhe grupet paraushtarake vranë më shumë se 600 protestues gjatë kryengritjes dhe kanë vazhduar të synojnë aktivistët që atëherë.
Protestat e paprecedentë, të cilat zgjatën me muaj deri në futjen e kufizimeve të koronavirusit në tetor 2020, erdhën si përgjigje ndaj shtypjes së mospajtimit nga qeveritë e njëpasnjëshme dhe kontrollit të paraushtarakëve të lidhur me partitë politike që kanë dekurajuar reformat dhe rrisin rreziqet e konflikteve civile.
Megjithatë, në Irakun e sotëm, qeveria është formuar nga një koalicion që ka marrë më pak se 15 për qind të votave të elektoratit. Për shumë irakianë që iu bashkuan protestave, ajo përfaqëson një aleancë të grupeve politike egoiste dhe fraksioneve të armatosura që kanë kufizuar liritë civile.
Kjo ka bërë që shumë irakianë të mbështesin liderin shiit al-Sadr, një nacionalist i vetëshpallur irakian, forcat e të cilit janë akuzuar për kryerjen e disa prej dhunës më të keqe në luftën civile në Irak të pas vitit 2003.
Dhuna midis mbështetësve të tij dhe fraksioneve rivale shiite gushtin e kaluar la 30 të vdekur dhe e bëri të qartë se, pavarësisht nga hapat që Iraku ka bërë, ajo mbetet në thelb e paqëndrueshme, dy dekada pas pushtimit që synonte të sillte një epokë të re./ Al Jazeera-Argumentum.al