Udhëheqësit e NATO-s do të takohen në Vilnius më 11-12 korrik për të trajtuar një gamë të gjerë temash, nga ndarjet mbi ofertën e anëtarësimit të Ukrainës dhe pranimi i Suedisë deri te rritja e rezervave të municioneve dhe rishikimi i planeve të para të mbrojtjes në dekada.
Ky do të jetë samiti i katërt i NATO-s që nga pushtimi i Ukrainës nga Rusia, i pari i mbajtur praktikisht më 25 shkurt 2022, vetëm një ditë pas sulmit, i ndjekur nga takime në Bruksel dhe në Madrid.
Stuhia e jashtëzakonshme e tubimeve qëndron në kontrast me ritmin e mëparshëm të samiteve vjetore të NATO-s dhe tregon se si lufta në pragun e saj e ka kthyer aleancën në fokus.
Masat e sigurisë në Vilnius do të jenë të larta, me tre njësi të mbrojtjes ajrore gjermane Patriot të vendosura për të mbrojtur vendin, e para për një samit të NATO-s.
Avionë luftarakë të tjerë do të patrullojnë qiejt e Lituanisë, e cila ndodhet midis enklavës ruse të Kaliningradit dhe Bjellorusisë dhe është parë prej kohësh si një pikë e pambrojtur në krahun lindor të NATO-s.
Më poshtë është një listë e çështjeve kryesore që do të diskutohen në Vilnius:
Anëtarësimi i Ukrainës
Samiti duket se do të mbizotërohet nga mënyra se si NATO do të përcaktojë marrëdhëniet e saj të ardhshme me Ukrainën, mes thirrjeve të përsëritura të presidentit Volodymyr Zelenskiy që Kievi të marrë një ftesë në aleancë në Vilnius.
Sekretari i Përgjithshëm i NATO-s, Jens Stoltenberg e ka bërë të qartë se Kievi nuk do të bëhet anëtar përderisa lufta të vazhdojë dhe se samiti i Vilnius nuk do të lëshojë as një ftesë zyrtare.
Megjithatë, aleatët janë të ndarë rreth asaj se sa shpejt Ukraina duhet të lejohet të bashkohet pas përfundimit të luftimeve.
Ndërsa vendet e Evropës Lindore thonë se një udhërrëfyes duhet t’i ofrohet Kievit në samit, Shtetet e Bashkuara dhe Gjermania janë të kujdesshme për çdo lëvizje që mund ta çojë aleancën më afër luftës me Rusinë.
Në prag të Vilnius-it, më shumë vende kanë mbështetur një propozim britanik për të lejuar Kievin të anashkalojë të ashtuquajturin program të Planit të Veprimit të Anëtarësimit (MAP) që përcakton objektivat politike, ekonomike dhe ushtarake që kandidatët duhet të përmbushin dhe që vendet e tjera të Evropës Lindore duhej të kalonte përpara se të anëtarësohej në NATO.
Me një lëvizje të tillë, aleanca mund të adresojë kërkesat për të shkuar përtej deklaratës së samitit të Bukureshtit në vitin 2008, i cili tha se Ukraina do të bëhej anëtare përfundimisht, pa i ofruar Kievit një ftesë apo plan orar.
NATO gjithashtu ka të ngjarë të gjejë një formulim më të fortë se 2008 për të nënvizuar perspektivën e Kievit për t’u bashkuar me aleancën.
Udhëheqësit mund të bien dakord për diçka të tillë si “vendi i ligjshëm i Ukrainës është në NATO”, duke i bërë jehonë komenteve të Stoltenberg në një vizitë në Kiev në prill, ose të theksojnë se “siguria transatlantike do të ishte e paplotë pa Ukrainën”.
Garancitë e sigurisë për Ukrainën
Udhëheqësit pritet të diskutojnë se cilat garanci sigurie duhet të marrë Kievi për kohën pas luftës, edhe pse këto premtime do të jenë dypalëshe dhe nuk do të lëshohen nga vetë aleanca.
Ato ka të ngjarë të përfshijnë premtimin e vazhdimit të ndihmës ushtarake dhe financiare për Kievin për të penguar Rusinë nga një sulm i rinovuar pasi të përfundojë lufta.
Stoltenberg ka nënvizuar se NATO – sipas nenit 5 të Traktatit të Uashingtonit – do të sigurojë garanci të plota të sigurisë vetëm për anëtarët e plotë të aleancës.
Forcimi i krahut lindor të NATO-s
Udhëheqësit do të shqyrtojnë planet e para të mbrojtjes që aleanca ka hartuar që nga Lufta e Ftohtë, duke detajuar se si NATO do të përgjigjet ndaj një sulmi rus.
Ringjallja e të ashtuquajturave plane rajonale nënkupton një ndryshim thelbësor. Me planet, aleanca gjithashtu u jep kombeve udhëzime se si të përmirësojnë forcat dhe logjistikën e tyre.
NATO nuk kishte parë nevojë për plane të mbrojtjes në shkallë të gjerë për dekada, por me luftën më të përgjakshme të Evropës që nga viti 1945 që po shpërtheu pak përtej kufijve të saj në Ukrainë, tani po paralajmëron se duhet të ketë të gjitha planifikimet në vend shumë përpara një konflikti me një kundërshtar të ngjashëm si p.sh. Moska mund të shpërthejë.
Turqia ka bllokuar miratimin e planeve mbi formulimin e vendndodhjeve gjeografike si Qiproja. Çështja do t’i lihet udhëheqësve për ta zgjidhur nëse aleatët nuk gjejnë marrëveshje përpara samitit.
NATO do të ngrejë gjithashtu objektiva për grumbullimin e municioneve pasi Kievi po digjet përmes predhave shumë më shpejt se sa vendet perëndimore mund t’i prodhojnë ato, dhe pas më shumë se një viti konflikti në Ukrainë ka lënë stoqet aleate të varfëruara keq.
Në të njëjtën kohë, aleatët do të tregojnë se si synojnë të zbatojnë objektivin e NATO-s, të rënë dakord në samitin e Madridit të vitit të kaluar, për vendosjen e mbi 300,000 trupave në gatishmëri të lartë, nga 40,000 në të kaluarën, për t’iu kundërvënë Rusisë.
Suedia
NATO kishte synuar të mirëpresë Suedinë si anëtaren e 32-të të aleancës në Vilnius, por Turqia ende po bllokon pranimin e Stokholmit.
Aleatët shpresojnë që presidenti turk Tajip Erdogan do të heqë kundërshtimin e tij në samit, por është e paqartë nëse kjo do të ndodhë.
Ankaraja akuzon Suedinë për strehimin e anëtarëve të grupeve militante në territorin e saj dhe thotë se duhet t’i godasë ata përpara se të anëtarësohet në NATO.
Përmirësimi i objektivit 2% të shpenzimeve ushtarake të NATO-s
Stoltenberg synon ta bëjë objektivin aktual të shpenzimeve ushtarake të NATO-s prej 2% të PBB-së kombëtare një kërkesë minimale dhe jo një objektiv për të synuar.
Por në vitin 2022, edhe objektivi i vjetër u përmbush nga më pak se një e katërta e 30 anëtarëve të atëhershëm të aleancës, sipas vlerësimeve të publikuara nga NATO në mars. Objektivi u vendos në vitin 2014, kur udhëheqësit e NATO-s ranë dakord të rrisin shpenzimet drejt 2% të PBB-së së tyre për mbrojtjen brenda një dekade.
Raporti vjetor i NATO-s tregoi se Greqia, Shtetet e Bashkuara, Lituania, Polonia, Britania, Estonia dhe Letonia e arritën objektivin. Në prapavijë ishin Belgjika, Spanja dhe Luksemburgu, shpenzimet e mbrojtjes së të cilëve ishin nën 1.2% të PBB-së./ Reuters-Argumentum.al