Nga Maha Yahya*
Më 8 tetor, kryeministri izraelit Benjamin Netanyahu i kërkoi popullit libanez të ngrihet kundër Hezbollahut, duke i dhënë atyre një zgjedhje të ashpër: “Ngrihuni dhe merrni vendin tuaj”, tha ai, “para se të bjerë në humnerën e një lufte të gjatë që do të çojnë në shkatërrim dhe vuajtje siç shohim në Gaza.”
Pak para se Netanyahu të fliste, Ministri i Jashtëm iranian Abbas Araghchi kishte vizituar Libanin në një përpjekje për të forcuar moralin e Hezbollahut. Në javën që kur Izraeli filloi sulmin e tij të plotë në fund të shtatorit, lidershipi dhe grupi i grupit ishin shkatërruar nga operacionet e njëpasnjëshme ushtarake. Mijëra libanezë ishin vrarë ose plagosur dhe më shumë se një milion ishin zhvendosur nga bombardimet e rënda të Izraelit, duke përfshirë vetë Bejrutin, dhe politikanët e vendit po bënin presion për një armëpushim. Por vizita e Araghchi-t dukej se i kishte anuluar ato përpjekje. Disa javë më vonë, kryetari i parlamentit iranian, Mohammad Galibaf, deklaroi në një intervistë me shtypin francez se Irani do të negocionte me Francën në emër të Libanit për një armëpushim. Hezbollahu është i mbrojturi i Iranit dhe është aktori më i fuqishëm brenda Libanit – më i fuqishëm se forcat e armatosura të vetë Libanit. Si Araghchi ashtu edhe Galibaf e bënë të qartë se luftimet nuk do të përfundonin derisa Irani ta thoshte këtë.
Fjalimi i Netanyahut dhe vizita e Araghchi-t nënvizuan se sa shumë Libani ishte bërë qendra e luftës ndërmjet Iranit dhe Izraelit. Është vendi ku të dy vendet po grinden më së shumti për rendin rajonal të Lindjes së Mesme. Rrjedhimisht, roli i Libanit në luftën e tyre ka marrë vëmendje të konsiderueshme ndërkombëtare.
Por neglizhohet efekti që ky konflikt do të ketë në të ardhmen e vetë Libanit. Lufta ka ardhur në vend ndoshta në momentin më të keq të mundshëm. Libani po përjeton një bllokim politik që ka penguar zgjedhjen e një presidenti të ri. Forcat e saj të brendshme të sigurisë tani janë aq të dobëta saqë komunitetet dhe njerëzit janë kthyer në shërbime private të vetë-mbrojtjes, shpesh të lidhura me partitë kryesore politike. Shteti është ende duke u përballur me pasojat e shpërthimit të portit të Bejrutit në vitin 2020, i konsideruar nga organizatat ndërkombëtare, duke përfshirë Human Rights Watch, si një nga shpërthimet më të fuqishme jobërthamore të të gjitha kohërave. Dhe vendi është në mes të një krize ekonomike dhe financiare pesëvjeçare që ka zhdukur klasën e tij të mesme dhe ka bërë që normat e varfërisë të rriten në qiell, nga 12 përqind në 2012 në 44 përqind në 2022 (viti më i fundit për të cilin ka të dhëna) .
Në mënyrë kritike, sistemi i ndarjes së pushtetit përmes të cilit qeveriset Libani do të thotë se shteti është gjithashtu shumë i përçarë përgjatë vijave sektare, me parti politike që përfaqësojnë komunitete të ndryshme. Luftimet me Izraelin po i përkeqësojnë këto ndarje. Shkatërrimi dhe vuajtja masive, me kalimin e kohës, mund të kthejë popullsinë sunite dhe të krishterë të vendit kundër myslimanëve shiitë, të cilët përbëjnë rreth një të tretën e popullsisë dhe janë baza e mbështetjes së Hezbollahut. Gjithashtu po prish ekuilibrin e brendshëm politik të Libanit. Njerëzit dhe partitë libaneze që kanë inatosur prej kohësh hegjemoninë e Hezbollahut, po ndjejnë një mundësi unike për të riformuar dinamikën politike të Libanit më shumë në favor të tyre.
Për Libanin, kjo përbën një moment të rrezikshëm. Fraksionet e vendit kanë një histori të zgjidhjes së mosmarrëveshjeve të tyre përmes dhunës, siç dëshmon lufta e tmerrshme civile libaneze 15-vjeçare. Por vendi mund të shmangë një shpërthim të ri trazirash civile nëse fraksionet e tij, përfshirë Hezbollahun, nisin një dialog kombëtar që çon përpara një rrugë përpara dhe një vizion gjithëpërfshirës për vendin. Nëse asgjë tjetër, të gjitha këto grupe duhet të ndajnë një interes për stabilizimin e institucioneve të vendit të tyre. Dhe ata kanë nevojë për mbështetje nga komuniteti ndërkombëtar – pjesërisht për të ndaluar sulmet brutale të Izraelit.
Izraeli dhe Hezbollahu kanë luftuar që nga tetori 2023, kur Hezbollahu sulmoi vendin në mbështetje të Gazës (siç bënë grupet e tjera të rreshtuara me Hamasin). Por për pjesën më të madhe të vitit të kaluar, këto përleshje ishin të kufizuara, që konsistonin kryesisht në atentate të synuara nga Izraeli të anëtarëve të Hezbollahut dhe bombardime ajrore të depove të armëve të grupit dhe pozicioneve të tjera të lidhura me Hezbollahun. Hezbollahu, nga ana tjetër, hodhi raketa përtej kufirit të Izraelit me Libanin. Rreth 430 anëtarë të Hezbollahut u vranë gjatë kësaj periudhe së bashku me dhjetëra civilë të zakonshëm libanezë, duke përfshirë tre gazetarë. Rreth 60,000 banorë të Izraelit verior u detyruan të largoheshin nga zona. Në Liban, rreth 90,000 banorë u larguan nga bombardimet izraelite të qyteteve dhe fshatrave.
Por pas 11 muajsh, luftimet u shndërruan në një luftë gjithëpërfshirëse, pasi basti i Hezbollahut për të mbajtur një konflikt të kufizuar dështoi. Ndërrimi ndodhi shpejt, me një seri operacionesh tronditëse më 17 shtator që kulmoi me vrasjen e lidershipit të lartë ushtarak të Hezbollahut, e ndjekur nga vrasja më 27 shtator e sekretarit të përgjithshëm të grupit, Hassan Nasrallah. (Ditë më vonë, Izraeli vrau gjithashtu pasardhësin e tij të supozuar, Hashem Safieddine.) Izraeli filloi një fushatë masive të bombardimeve ajrore mbarëkombëtare. Ajo zhvendosi ushtarët në veri të saj. Dhe më 1 tetor, ajo filloi një pushtim tokësor në territorin libanez.
Hezbollahu ka arritur të stabilizojë pozicionin e tij.
Sot, parti të ndryshme politike libaneze, kryesisht partitë kryesisht të krishtera, po kërkojnë të përfitojnë nga dobësimi i dukshëm i Hezbollahut në mënyrë që të rivizatojnë hartën politike të Libanit. Samir Geagea, udhëheqësi i Forcave Libaneze – një parti kryesisht e krishterë maronite – dhe një kandidat presidencial, njoftoi më 6 nëntor se grupi i tij ishte gati të zgjidhte një president pa pjesëmarrjen e komunitetit shiit. Ai, së bashku me parlamentarë të tjerë, ka përsëritur një kërkesë të kahershme libaneze për çarmatimin e Hezbollahut.
Hezbollahu e di mirë se sa më gjatë të vazhdojë lufta e tij me Izraelin, aq më shumë presion do të përballet nga libanezët – duke përfshirë mijëra zgjedhës të vet, të cilët kanë humbur gjithçka. Grupi ra dakord për një armëpushim me Izraelin edhe para se sekretari i përgjithshëm i tij të vritej. Ai e bëri këtë edhe pse nuk kishte armëpushim në Gaza, gjë që grupi e kishte konsideruar më parë si parakusht. Aleatët e Hezbollahut, konkretisht kryetari i parlamentit, Nabih Berri, kanë thënë se partia do të pranojë gjithashtu zbatimin e rezolutës 1701 të OKB-së, e cila i dha fund konfliktit të vitit 2006 midis Libanit dhe Izraelit. Ajo rezolutë kërkon që të dyja palët të respektojnë kufirin izraelito-libanez, që Izraeli të ndalojë fluturimet e tij ushtarake mbi Liban (diçka që ka refuzuar me vendosmëri të bëjë) dhe që Hezbollahu të tërhiqet nga kufiri dhe përtej lumit Litani në Libanin e Jugut. Më tej, ai i bën thirrje vetë shtetit libanez të zbatojë marrëveshjen e Taifit – marrëveshjen e vitit 1990 që i dha fund luftës civile të Libanit – dhe dy rezolutat e mëparshme të OKB-së, 1559 dhe 1608, të cilat kërkojnë çarmatimin e Hezbollahut.
Por kjo nuk do të thotë se Hezbollah do të dorëzohet. Ata mund të kenë humbur numra të mëdhenj të personelit ushtarak dhe furnizimeve me armë, si dhe disa nga strukturat financiare, por kanë nisur nga një pozicion i fortë. Siç tha Brett Holmgren, Drejtori i Përkohshëm i Qendrës Kombëtare të Kundërterrorizmit, Hezbollah “ka rënë, por është shumë larg dorëzimit.” Në fakt, ata kanë arritur të stabilizojnë pozitat e tyre. Në frontin ushtarak, invazioni tokësor i Izraelit ka lejuar Hezbollah të rivendosë narrativën e rezistencës. Ata ende kanë një praninë të fuqishme politike, duke përfshirë 13 anëtarë të parlamentit të Libanit dhe një rrjet organizatash joqeveritare që ofrojnë një gamë të gjerë shërbimesh sociale për komunitetin e tyre.
Po ashtu, ata kanë një brez të ri dhe më të ri liderësh, të cilët janë forcuar nga përvoja e tyre në Siri. Disa nga këta liderë janë më ideologjikë se ata që i kanë paraprirë. Përvoja e tyre formuese është plotësisht e rrënjosur në konceptin e formimit të një “shoqërie të rezistencës”, që është promovuar nga Hezbollah. Anëtarët e këtij brezi kanë studiuar në shkollat e organizatës, janë bashkuar me skautët e saj dhe kanë dëgjuar lajmet e saj. Mediat që mbështesin Hezbollah janë gjithashtu duke punuar për të mbrojtur pozicionin e grupit. Këto media po etiketojnë të gjithë ata që kritikojnë rolin e organizatës në konfliktin me Izraelin si tradhtarë dhe po punojnë për të ribërë identitetin e Hezbollah si përfaqësuesin kryesor të shiitëve libanezë. Brutaliteti i Izraelit dhe fushatat e tij të shkatërrimit masiv punojnë për avantazhin e Hezbollah. Po rritet zemërimi ndaj sjelljes së Izraelit nëpërmjet grupeve të ndryshme libaneze, përfshirë edhe tek armiqtë e zjarrtë të Hezbollah.
Krijimi i një të ardhmeje më të mirë për Libanin nuk do të jetë i lehtë. Shumica e liderëve aktualë të vendit, të shënjuar nga lufta civile e Libanit 1975–90, janë duke qenë më të kujdesshëm për të mos thelluar polarizimin fetar dhe etnik, me qëllim shmangien e gabimeve të së kaluarës. Por disa nga këta liderë e shohin qartë këtë moment si një mundësi për të transformuar balancën politike të vendit dhe ndoshta për të korrigjuar disavantazhet politike mes grupeve të ndryshme të Libanit. Zgjedhja e një presidenti pa miratimin e Hezbollah do ta bëjë një komunitet shiit të mbetur në pakicë të ndiejë se po izolohet dhe po margjinalizohet më tej në sistemin e ri politik të Libanit. Rezultati mund të jetë lloje të ndryshme konflikti dhe trazirash. Vendit mund t’i rikthehet periudha e vrasjeve politike – ose madje edhe kaosi dhe kidnapimet e viteve 1980.
Për të parandaluar që dhuna në fushën e betejës israelo-libanese të reflektohet brenda vendit, partitë e Libanit do të duhet të bashkëpunojnë dhe të arrijnë një lloj udhëzimi për të rikthyer vendin në rrugën e duhur. Ata duhet të zgjedhin menjëherë një president, të emërojnë një kryeministër të ri dhe të krijojnë një qeveri emergjente – një qeveri që do të nisë një dialog politik gjithëpërfshirës dhe të gjerë për trajektoren e Libanit dhe për rindërtimin e institucioneve të shtetit, si dhe të zonave të shkatërruara nga konflikti. Ky dialog duhet të përfshijë gjithashtu anëtarë të rëndësishëm të rrjeteve civile të politikizuara të Libanit, si dhe aktivistët kryesorë të vendit, të cilët përfaqësojnë rryma të rëndësishme brenda shoqërisë libaneze.
Një dialog i tillë kombëtar do të kishte disa pika në agjendën e tij. E para do të ishte ofrimi i një premtimi për një të ardhme më të mirë për libanezët, duke hartuar një vizion për Libanin që përfshin një plan ndërtimi të shtetit për të adresuar sfidat që po kalon ekonomia politike e Libanit. Qeveria gjithashtu do të zbatojë një plan për menaxhimin e zhvendosjes së popullsisë, pasi dhjetëra mijëra njerëz nuk do të mund të kthehen në shtëpitë e tyre për të paktën disa vite për shkak të shkallës së shkatërrimit. Ky plan duhet të sigurojë për libanezët qasje në llogaritë e tyre bankare që ata kanë nevojë me dëshpërim, shumica e të cilave janë ngrirë që nga fillimi i krizës financiare të vitit 2019. Ky plan duhet të ndihmojë, në veçanti, rreth 70 përqind të depozituesve që kanë më pak se 100,000 dollarë në llogaritë e tyre.
Dialogu gjithashtu duhet t’i hapë rrugën Libanit që përfundimisht të zbatojë marrëveshjen e Taifit. Marrëveshja krijoi një grup të ndërlikuar mekanizmash për ndarjen e pushtetit. Ai gjithashtu bëri thirrje që milicitë e shtetit të shpërndaheshin. Por me miratimin e presidentit të Libanit, Hezbollahu mbajti armët. Sot, pas luftës aktuale, arsenali i Hezbollahut është një temë e grindjeve edhe më të mëdha brenda vendit. Sidoqoftë, për ta çuar Hezbollahun të çarmatoset, Libanit i duhet një strategji kombëtare e mbrojtjes që integron forcat e grupit në ushtrinë e shtetit. Një dialog i tillë do të bazohej në Deklaratën Baabda të vitit 2012, të rënë dakord nga Hezbollahu dhe të gjitha partitë e tjera kryesore politike të Libanit, e cila u bën thirrje libanezëve të “shmangin politikën e bllokut lokal dhe konfliktet rajonale dhe ndërkombëtare”, si dhe “të shmangin pasojat negative”. të tensioneve dhe krizave rajonale” dhe të respektojë rezolutën 1701. Një dialog gjithëpërfshirës për këto çështje do të siguronte Hezbollahun dhe, bashkë me ta, komunitetin më të gjerë shiit. Mund të zbusë impulset më të këqija të Hezbollahut, ndërsa grupi përshtatet me realitetet e reja.
Bota e jashtme do të duhet të përfshihet në nxitjen e bisedave të tilla, duke pasur parasysh se përfundimi i konfliktit në Liban ka të ngjarë të vijë si pjesë e një zgjidhjeje më të gjerë rajonale që përfshin Francën, Iranin, Izraelin, Shtetet e Bashkuara dhe vendet kryesore arabe si Katari. Arabia Saudite dhe ndoshta Emiratet e Bashkuara Arabe. Tani për tani, negociatat e armëpushimit kanë ende pika të rëndësishme mosmarrëveshjeje në lidhje me ruajtjen e sovranitetit libanez duke siguruar që Hezbollahu të mos riarmatoset. Një marrëveshje izraelito-libaneze e hartuar nga SHBA, e zbuluar në Financial Times, lexohet më shumë si një diktat i dorëzimit të plotë nga perspektiva libaneze. Sipas kushteve të tij, Libani do të zbatonte vetëm rezolutën 1701 të OKB-së, duke e lënë Izraelin të lirë të vazhdojë të kryejë fluturime dhe bombardime dhe të hyjë në vend sipas dëshirës. Një aneks i lidhur me dokumentin do t’i jepte garancitë amerikane Izraelit se mund të vazhdonte të bombardonte Libanin sa herë që mendonte se rezoluta 1701 po shkelej.
Një marrëveshje e tillë duhet të refuzohet nga të gjithë, duke pasur parasysh shkeljen e sovranitetit libanez. Do të kishte efektin kryesor duke lejuar Hezbollahun të rikonfirmonte narrativën dhe identitetin e tij si parti rezistence. Në vend të kësaj, Uashingtoni duhet të punojë me Dohën, Parisin, Riadin dhe partnerë të tjerë për të rritur mbështetjen financiare, ushtarake dhe institucionale për ushtrinë libaneze për ta lejuar atë të lëvizë në jug dhe të marrë kontrollin e kufijve të Libanit. Këto shtete duhet gjithashtu të mbështesin nismat e rindërtimit si pjesë e marrëveshjes së tyre të paketës me Libanin, duke siguruar që mbështetja e tyre të kanalizohet përmes institucioneve shtetërore libaneze.
Por më urgjentisht, bota duhet të ushtrojë presion mbi Izraelin për t’i dhënë fund konfliktit në Liban. Përndryshe, kjo luftë mund të çojë në zhbërjen e Libanit dhe modelin e tij gjithnjë e më të rrallë, nëse ka të meta, të diversitetit shoqëror – me pasgoditje edhe më të mëdha rajonale.
Marrë me shkurtime nga Foreign Affairs
Përshtati në shqip: Argumentum.al
