Ballkani Perëndimor nuk është asgjë më pak se një kub Rubik që duhet ta zgjidhin ligjvënësit evropianë. Që nga rënia e Jugosllavisë në vitet 1990, liderët perëndimorë janë përpjekur të integrojnë rajonin për të parandaluar luftërat e ardhshme dhe për të luftuar ndikimin rus.
Serbia, vendi më i madh në rajon, ka qenë në qendër të kësaj beteje. Ndryshe nga fqinjët e saj ish-jugosllavë në Kroaci, Serbia ka bërë pak përparim në procesin e saj të pranimit në BE që kur vendi mori statusin e kandidatit në vitin 2012. Mosmarrëveshja e saj e vazhdueshme me Kosovën i ka prishur negociatat, por mund të ketë një zgjidhje në horizont, ose kështu shpresat e BE-së.
Gjatë një takimi në Bruksel në shkurt, presidenti i Serbisë Aleksandar Vuçiç dhe kryeministri i Kosovës Albin Kurti bënë përparim në një marrëveshje të mbështetur nga BE-ja, megjithëse nuk arritën ta nënshkruajnë atë. Marrëveshja përfshin një plan prej 11 pikash për të normalizuar marrëdhëniet dhe për të hapur rrugën për negociatat e mëtejshme të pranimit. Sipas kryediplomatit të BE-së, Josep Borrell, të dyja palët kishin rënë dakord se “nuk nevojiteshin diskutime të mëtejshme” mbi përmbajtjen e marrëveshjes.
Marrëveshja në Bruksel ishte larg nga një marrëveshje e përfunduar. Më 19 mars, Vuçiq, Kurti dhe Borrell u takuan edhe një herë, këtë herë në Ohër, Maqedonia e Veriut, për të diskutuar zbatimin e marrëveshjes.
Marrëdhëniet ndërmjet Serbisë dhe Kosovës mbeten të tensionuara, me shpërthimin e fundit që nisi në verën e vitit 2022 lidhur me përdorimin e targave serbe në veri të Kosovës. Bisedimet, megjithatë, ishin disi të suksesshme. Ndërsa nuk arritën një marrëveshje të nënshkruar edhe një herë, Serbia dhe Kosova dhanë marrëveshjen e tyre verbale për të zbatuar marrëveshjen e ndërmjetësuar nga BE.
“Palët janë angazhuar plotësisht të respektojnë të gjitha nenet e marrëveshjes dhe të zbatojnë detyrimet e tyre përkatëse në mënyrë të përshtatshme dhe në mirëbesim”, tha Borrell pas përfundimit të takimit.
Marrëveshja sinjalizon një ndryshim të rëndësishëm në retorikë nga një e fokusuar në kontrollin e dëmeve në një të fokusuar në dialogun diplomatik.
Plani i BE-së
Degëzimet e marrëveshjes do të jenë vendimtare për sigurimin e bashkëjetesës paqësore. Ndërsa larg nga një traktat përfundimtar detyrues, ai angazhon të dyja palët të ndjekin Dialogun e udhëhequr nga BE-ja, të cilin BE-ja e ka vendosur për të ndihmuar në normalizimin e marrëdhënieve.
Njohja e simboleve kombëtare, përdorimi i dokumenteve të veçanta, garancitë për vetë-menaxhimin e komunitetit serb të Kosovës dhe mbrojtjen e objekteve kulturore serbe, të gjitha janë rënë dakord në parim. Marrëveshja thekson gjithashtu rëndësinë e ndjekjes së Kartës së Kombeve të Bashkuara për të mbrojtur të drejtat e njeriut dhe për të zgjidhur mosmarrëveshjet vetëm me mjete diplomatike.
Përderisa nuk është negociuar njohja formale e Kosovës, të dyja palët kanë rënë dakord që të mos bllokojnë njëra-tjetrën nga anëtarësimi në organizata ndërkombëtare ose përpjekjet për të penguar procesin e integrimit të njëra-tjetrës në BE. Për herë të parë do të krijohen edhe misione diplomatike.
Edhe pa një nënshkrim, BE-ja shpreson se Serbia dhe Kosova do të angazhohen të ndjekin udhërrëfyesin e përshkruar nga marrëveshja nën drejtimin e saj. Për këtë është parashikuar një Komitet i Përbashkët Monitorues, i cili do të kryesohet nga BE-ja. Kritikët argumentojnë se roli i kryetarit tregon mungesën e imitimit të lidershipit nga BE-ja, ndërsa zbatimi ua lë qeverive kombëtare.
Situata në Beograd pasqyron gjithashtu pasigurinë rreth jetëgjatësisë së marrëveshjes. Pavarësisht progresit, Vuçiq ka deklaruar se qeveria e tij nuk do ta njohë Kosovën pa marrë parasysh presionin që vjen nga Brukseli.
“E thashë edhe sot – se askush nuk mund të vendosë obligim ligjor ndaj Serbisë. Kjo është arsyeja pse ne nuk nënshkruam atë që BE-ja e ka quajtur marrëveshje e as aneks, por Serbia është e gatshme të punojë në zbatimin deri në vijat e kuqe”, tha ai menjëherë pas takimit të Ohrit.
Perspektivat afatgjata
Në bisedë me Emerging Europe, Donika Emini, drejtoreshë ekzekutive në Platformën CiviKos e cila mbledh 250 organizata të shoqërisë civile në Kosovë, tha se marrëveshja është e paqëndrueshme në planin afatgjatë për arsye të ndryshme.
“Së pari, aneksi nuk garanton ndonjë afat kohor të prekshëm. Aneksi për të cilin është rënë dakord në Ohër, megjithëse angazhohet për krijimin e një Komiteti të Përbashkët Monitorues dhe integrimin e marrëveshjeve më të fundit në Kapitullin 35 për Serbinë, nuk i plotëson kriteret minimale për një aneks zbatimi. Afati i vetëm i prekshëm është konferenca e donatorëve që do të organizohet në 150 ditë, por mungon elementët kyç për të garantuar angazhimin e palëve ndaj procesit të zbatimit në kohë”, thotë ajo.
“Sa i përket implikimeve të brendshme, kjo marrëveshje ka ngritur shumë pikëpyetje në Kosovë se çfarë ofron ajo për serbët e Kosovës. Për shembull, a ofron ajo çfarë është rënë dakord në vitin 2013 në Marrëveshjen e Brukselit, bazuar në Parimet e Përgjithshme/Elementet kryesore të ASM/CSM, apo vendimin e gjykatës kushtetuese që vë në dyshim shumë pika që janë kundër frymës së kushtetutës së Kosovës?”
Emini gjithashtu theksoi se, “ekziston rrezik i madh që themelimi i Asociacionit të Komunave Serbe (ASM) të politizohet – ashtu siç është tashmë. Me shumë mundësi do të krijojë çarje të brendshme politike.”
“Kjo është reagimi me të cilin po përballet [Kurti] në Kosovë, veçanërisht nga opozita që e kritikon atë se ka humbur dhjetë vjet që nga marrëveshja e 2013 dhe ka dhënë vetëm diçka të ngjashme,” shton Emini, duke vënë në dukje se Kurti e kishte ndërtuar karrierën e tij politike mbi një refuzim të marrëveshjes. ASM.
“Kurti u përpoq ta shpallë Marrëveshjen e Ohrit si një sukses për Kosovën, më shumë si një hap më afër pranimit të njohjes de facto nga Serbia. Nga ana tjetër, publiku është i ndarë dhe i pasigurt se çfarë do të sjellë e ardhmja dhe çfarë do të thotë marrëveshja. Narrativa e përgjithshme rreth ASM-së ka qenë shumë negative dhe partia Vetëvendosje, e udhëhequr nga Kurti, e ka zhvilluar këtë narrativë. Kurti gëzon mbështetje solide nga publiku. Prandaj, ka ende mbështetje të jashtëzakonshme për të për të udhëhequr dialogun me Serbinë dhe besim të përgjithshëm në aftësinë e tij për të drejtuar krijimin e ASM-së brenda vendit.”
Normalizimi i lidhjeve midis Serbisë dhe Kosovës do të mbetet një objektiv kyç i politikës së jashtme të BE-së gjatë gjithë vitit 2023. Ndërsa frika nga lodhja e zgjerimit dominonte ligjërimin në Ballkanin Perëndimor për vite me radhë, Brukseli ka riafirmuar angazhimin e tij ndaj rajonit pas pushtimit të Ukrainës nga Rusia.
Tani do të duhet të dorëzojë. /emerging-europe/
/Argumentum.al