Intervistoi: Genc Mlloja
Kryetar bashkie gjatë luftës në moshën 36 vjeçare gjatë viteve 1990, politikan i bërë deputet, shkrimtar dhe diplomat i rangut të lartë e ambasador në Kosovë, Maqedoni e Veriut dhe Shqipëri në shekullin e 20-të. Shkurtimisht, kjo është përmbledhja e CV të ambasadorit të tanishëm të Kroacisë në Tiranë, Zlatko Kramariç.
Si lexues i rregullt i Albanian Daily News dhe kontributor i veçantë me biseda, opinione, dhe analiza gjatë detyrës së tij si ambasador në Tiranë, ishim kureshtarë të dinim se cila ishte e gjitha kjo lidhje e karrierës së tij nga viti 1990 deri 2021.
30 vjetori i tragjedisë së Vukovarit, kur anëtarët e Ushtrisë Popullore të Jugosllavisë dhe formacioneve paraushtarake serbe hynë brenda qytetit të shkatërruar pas tre muajsh shtetrrethim, u përkujtua si gjithmonë me pjesëmarrjen e autoriteteve më të larta të vendit.
‘E gjithë veprimtaria ime gjatë të gjithë karrierës sime ka qenë rezultat i tre zgjedhjeve, të cilat më kanë mundësuar të zbatoj një pozicion si nga jashtë ashtu edhe nga brenda. E di që është një kombinim i pamundur dhe kontradiktor, por kjo është pikërisht arsyeja përse mua më pëlqeu. Dhe e gjitha kjo veprimtari më bën një person të lumtur e të kënaqur,’ u shpreh ambasadori Kramariç duke nënkuptuar me mirësjellje se ka edhe më shumë se kaq.
Ai besonte se ‘Kriza Jugosllave’ do zgjidhej përmes mjeteve politike dhe jo ushtarake si vijimësi e asaj që po ndoshte pas rënies së Murit të Berlinit, kryebashkiaku i ri i Osijek, një qytet pranë Vukovarit, pa që politika e të fortit serb, Slobodan Miloseviç, ishte krijimi i Serbisë së Madhe, një Jugosllavi e re pa Sloveninë. ‘Ai vendim ishte thelbësor, vendimtar, sepse injoroi rezultatet e zgjedhjeve demokratike në Kroaci. Miloseviçit iu dha drita jeshile për planet e tij imperialiste,’ zbuloi Ambasadori.
Ai kujton se kur u përfshi Bashkimi Evropian në zgjidhjen e krizës në korrik të vitit 1991, përpjekjet e tyre ishin pa efekt. Ushtria jugosllave, bashkë me vullnetarët serb nga Serbia, Bosnja, Mali i Zi, dhe serbë vendas, po ndërmerrte veprime ushtarake duke sulmuar qytete kroate me qëllimin rrëzimin e qeverisë demokratike të Kroacisë, apo duke copëtuar ato pjesë të Kroacisë që i konsideronte ‘troje serbe.’ ‘Kështu që, është qesharake dhe e turpshme të flasësh për luftën në Kroaci si kategori e luftës civile,’ shprehet ambasadori, i cili thekson se, ‘është një luftë klasike imperiale për territore të huaja.’
I pyetur për iniciativën e Ballkanit të Hapur, ai u shpreh se është tejet e rëndësishme të kuptohet sa më parë, para se të jetë vonë, se të gjitha pasojat e mundshme politike që fshihen pas shprehjes së ‘sinqertë’: ‘Bota Serbe’ e cila me ngadalë por në mënyrë të sigurtë po legjitimizohet përmes iniciativës së Ballkanit të Hapur dhe me mbështetje ndërkombëtare.
Ambasadori tregohet i shqetësuar se situata politike në Ballkan nuk është e mirë dhe se rajoni mbetet ende një fuçi baruti. Nga ana tjetër, sipas tij, bashkësia ndërkombëtare, si rregulator, është e vonuar me reagimet e saj, e madje edhe kur reagon, reagimi është i papërshtatshëm.
‘Politikanët e Ballkanit pëlqejnë të përsëritin të gjitha gabimet që kanë bërë shumë here përgjatë historisë. Dhe ata janë shumë këmbëngulës në këto veprimtari,’ thotë Ambasadori Kroat, Zlatko Kramariç në intervistën e mëposhtme:
Albanian Daily News: Z. Ambasador, ju keni qenë mysafir i AND si një diplomat I rangut të lartë i Zagrebit në Tiranë përmes intervistave dhe kontributeve tuaja, por rasti i përkujtimit të viktimave të luftës së Vukovarit dhe zonave përreth në 30 vjetorin e rënies në duart e Ushtrisë Popullore Jugosllave dhe paraushtarakëve serb na ka shtyrë të kemi këtë bashkëbisedim me ju pasi ju ishin kryebashkiaku i Osijekut, një qytet në epiqendër të luftës, që ishte ndër të parat që u sulmua nga paraushtarakët serbë. Ju lutemi, çfarë mund tu thoni lexuesve të ADN mbi ato kohë tragjike si kryebashkiak i Osijek, sidomos atmosferën tek njerëzit?
Ambasadori Kroat, Zlatko Kramariç: Unë isha i bindur që ‘Kriza Jugosllave’ do zgjidhej përmes mjeteve politike e jo ushtarake. Isha i bindur se paqja nuk kishte alternativa të tjera. Muri i Berlinit ka rënë, Komunizmi vdiq, proceset demokratike janë të pashmangshme. Në fund, çekët dhe sllovakët treguan se si arrihet kjo, me qetësi dhe mënyrë të paqtë.
Ndoshta diçka e ngjashme do kishte ndodhur në Jugosllavi nëse ushtria jugosllave nuk do kishte pranuar politikën e S. Miloseviçit, krijimin e Serbisë së Madhe, një Jugosllavi e re pa Slloveninë. Ai vendim ishte thelbësor, vendimtar, sepse injoroi rezultatet e zgjedhjeve demokratike në Kroaci. Milosheviçit iu dha drita jeshile për planet e tij imperialiste.
Los Angeles Times shkroi më 10 korrik, 1991 me titullin: ‘Kundërshtarët e Jugosllavisë duket se nuk duan paqe në Ballkan’ Serbia, më e madhja e republikës, refuzon përpjekjet për të shuar krizën. Kësisoj, koha e shpërthimit po afron.’ Sipas asaj gazete, Kroacia ka ofruar mbështetje të pashtershme për planin europian të paqes, por Serbia e refuzoi. Gazeta shkroi, duke ju cituar ju, se përplasjet midis serbëve dhe kroatëve kanë marrë 90 jetë në republikë gjatë tre muajve të fundit. Çfarë mund të na thoni tani mbi atë që po ndodhte dhe si e përballuat luftën kur ju ishit vetëm 36 vjeç, nëse nuk gabohemi?
Ishte Korrik 1991, kur Bashkësia Evropiane u përfshi në zgjidhjen e krizës. Por përpjekjet e tyre ishin pa rezultat. Për më tepër, Deklarata e Brijunit, bëri thirrje që Kroacia dhe Slovenia të pezullojnë vendimin e tyre për pavarësi për tre muaj në mënyrë që të gjendej një zgjidhje e arsyeshme politike gjatë asaj periudhe.
Ndërkohë, ushtria jugosllave, bashkë me vullnetarët serbë nga Serbia, Bosnja, Mali i Zi, dhe serbë vendas, ndërmori veprime ushtarake duke sulmuar qytetet kroate me qëllim rrëzimin e qeverisë demokratike në Kroaci, apo duke gjymtuar ato pjesë të Kroacisë që i konsideronte ‘Troje Serbe.’ Ndaj, është qesharake dhe e turpshme të flitet mbi luftën në Kroaci si kategori e një lufte civile.
Ishte një luftë klasike imperialiste për territore të huaja.
Qëndrimi serb i kohës ishte i kontaminuar me mitin territorial. Në këtë kontekst, është tepër e rëndësishme të kuptohet në kohën e duhur, para se të jetë vonë, se të gjitha pasojat e mundshme politike që fshihen pas shprehjes së ‘sinqertë’: ‘Bota Serbe,’ e cila me ngadalë por në mënyrë të sigurtë po legjitimohet përmes iniciativës Ballkani i Hapur. Dhe me mbështetje ndërkombëtare. Do ishte e gabuar të zvogëlohej edhe roli i Kishës Ortodokse Serbe në lidhje me lirinë e besimit. Fatkeqësisht, disa prej kolegëve të mi kanë prirjen ti thjeshtojnë këto procese të rrezikshme politiko-fetare. E përsëris, është shumë e rëndësishme të dallohen me saktësi fenomenet në shoqëri.
Në atë kohë, unë bëra gjithçka që mundja të sensibilizoja opinionin publik botëror duke i informuar ata me se çfarë po ndodhte me të vërtetë.
Gjatë përkujtimores së 18 Nëntorit, 2021, shumë kroatë u cituan se janë shprehur që tragjedia e Vukovarit nuk ka përfunduar pasi shkaktarët nuk janë dënuar ende dhe plagët janë akoma të hapura. Çfarë mund të na thoni për këtë, z. Ambasador?
Fatkeqësisht, kjo është e vërtetë. Ata që morën pjesë në agresionin mbi Vukovarin nuk përjetuan katarsis, nuk duan të përballen me të kaluarën, nuk e pranojnë të ligën që kryen, duke i manipuluar me vetëdije faktet historike. Thënë thjesht, veprimet e tyre janë të kontrolluara nga ndërgjegjja mitike. Në veprimtari jo-historike, ata mbështeten plotësisht nga të gjitha ata që nuk arrijnë të pranojnë me faktin që Jugosllavia nuk ekziston më.
Ka dallime në lidhje me ndjenjat në raste të tilla si përkujtimoret në përvjetore si kjo e fundit, midis Kroacisë dhe zyrtarëve të BE. Cili është thelbi i dallimeve dhe si mund të konsiderohet shprehja e njohur ‘Fal por mos harro’?
Përkujtimi nuk është një ritual i zakonshëm. Është një akt përmes së cilit ne tregojmë respect ndaj viktimave të pafajshme të ngjarjeve të caktuara historike, kur ne kujtojmë tragjedinë e tyre. Por gjithashtu ka edhe një konflikt brenda kujtesës. Sigurisht, duhet kërkuar dhe punuar për të gjetur një balance midis faljes dhe ruajtjes së kujtesës së viktimave, e kështu që është shumë e vështirë të arrihet nëse fajtorët ende nuk duan të tregojnë se janë penduar për ligësinë që kanë kryer.
Ata shkatërruan një qytet të bukur, e shkatërruar sistematikisht për tre muaj, vranë një numër të madh civilësh gjatë mësymjes, dhe pas rënies së qytetit vranë ata që e mbrojtën pa asnjë proces gjyqësor. Në lidhje me fenomenin e përkujtimit mbi viktimat, këshilloj të lexohet libri i filozofit francez P. Bruckner ‘Tundimi i Pafajsisë’!
Një kryebashkiak i një qyteti në luftë në shekullin e 20-të, një politikan që u bë deputet, diplomat i lartë dhe shkrimtar. Shkëlqesia Juaj, cila është fija që i lidh këto hapa të karrierës suaj, parë nën këndvështrimin e pas 30 viteve?
E gjithë veprimtaria ime gjatë të gjithë karrierës sime ka qenë rezultat i tre zgjedhjeve, të cilat më kanë mundësuar të zbatoj një pozicion si nga jashtë ashtu edhe nga Brenda. E di që është një kombinim i pamundur dhe kontradiktor, por kjo është pikërisht arsyeja përse mua më pëlqeu.
Dhe e gjitha kjo veprimtari më bën një person të lumtur e të kënaqur.
Ambasador Kramaric, ju si kryebashkiak i Osijek, bashkë me Selim Beslagiç, kryebashkiak i Tuzla, Bosnjë, dhe Vesna Pesiç, president i Aleancës Qytetare Serbe-morët në vitin 1997, Çmimin ‘W. Averell Harriman Democracy Award’ në një event i organizuar nga National Democratic Institute. Të tre ju u nderuat në Uashington më 5 nëntor 1997, për përpjekjet tuaja kundër luftës në Bosnjë, Kroaci dhe Serbi. Të mëparshmit që u nderuan me këtë çmim ishin Presidenti Cek, Vaclav Havel, Sekretarja Amerikane e Shtetit, Madeleine Albright, dhe ish Presidenti Amerikan Jimmy Carter. Si ndiheni për këtë vlerësim kaq të lartë?
Vaclav Havel është idhulli im në çdo mënyrë. Ai është edhe një shkrimtar i madh, një shtetar i vërtetë i cili mundësoi një tranzicion paqësor në vendin e tij. Nga librat e tij, letrat e tij nga burgu, fjalimet e tij publike, unë mësova si të mendoj politikisht. Ai më mësoi se politika pa moral është një politikë e keqe dhe e dështuar.
Jam shumë krenar për këtë vlerësim, e për më tepër nga fakti që veprimtaria ime Havel-Gandhi përgjatë luftës jo vetëm që u vu re por edhe u vlerësua. Unë tregova se edhe në kohët më të vështira të luftës, njeriu mund të mbetet njeri, se është e mundur të jesh kryebashkiaku i të gjithë njerëzve pavarësisht etnisë së tyre, fesë apo përkatësisë partiake. Dhe se gjuha e dashurisë është shumë më e mirë se gjuha e urrejtjes. Në daljet e mia të shpeshta publike shmanga çdo lloj propaganda. (Nuk doja të përfshihesha në luftën mediatike) Isha i bindur se situata e vështirë në qytet mund të zgjidhej me gjuhën e dashurisë, gjuhën e pajtimit. Në atë kohë, mesazhi im kryesor për qytetarët e Osijek ishte: bëni asgjë në këtë luftë për të cilën do turpëroheni pas lufte!
Tani, më lejoni të kthehemi në kohët tona, pasi 30 vite nuk janë larg nga luftrat e Jugosllavisë të vitit 1991. Konflikti midis Serbisë dhe Kosovës vazhdon, situata e trazuar në Bosnjë dhe Hercegovinë po përshkallëzohet, dhe mosmarrëveshjet midis Kroacisë dhe Serbisë vazhdojnë. A jeni i shqetësuar mbi situatën aktuale në rajon, dhe sipas jush, çfarë mësimi duhet të kujtojnë popujt e këtij rajoni, nga luftërat e shkuara të përgjakshme?
Në një nga intervistat e mia të fundit për ADN, kam thënë se situata politike në rajon nuk është e mirë. Dhe të gjitha ngjarjet pas lojërave mbi Kosovën, mungesa e vazhdimësisë së dialogut midis Beogradit dhe Kosovës, performancat e Dodik në Bosnjë, situata konfuze në Mal të Zi, e cila kontaminohet edhe më shumë prej veprimtarive politike të Kishës Ortodokse Serbe, dorëheqja e Kryeministrit të Maqedonisë së Veriut, Z. Zaev pas dështimit të partisë së tij, por gjithashtu edhe DUI, partia më e madhe shqiptare në Maqedoninë e Veriut, që është partneri më i rëndësishëm i koalicionit të Social Demokratëve të Maqedonisë së Veriut, në zgjedhjet vendore (është interesante që edhe partia e Albin Kurtit dështoi në zgjedhjet vendore) tregojnë se deklarata ime ishte mëse e saktë. Dhe kjo nuk më lumturon aspak.
Rajoni mbetet ende një fuçi baruti. Politikanët e Ballkanit pëlqejnë të përsëritin të gjitha gabimet që kanë kryer shumë here përgjatë historisë Dhe në këto veprimtari ata janë shumë këmbëngulës. Bashkësia ndërkombëtare, si rregulatore, është e vonuar me reagimet e saj, madje edhe kur reagon, reagimi është i pamjaftueshëm. Në fund, të gjitha marrëveshjet, si ajo e Kumanovës, dhe e Ohrit, dhe e Dayton-it, nuk e zgjidhën problemin themeltar, që coi në konflikt, por e la të hapur. Të gjitha këto marrëveshje ofruan vetëm zgjidhje të pjesshme ndaj problemit, duke ndalur veprimtaritë ushtarake, por të gjitha problemet e tjera vazhduan, që nga marrëdhëniet e pazgjidhura ndër-etnike deri tek marrëdhëniet e papërkufizuara politiko-sociale. Ato lejuan që të gjithë ata që ishin të përfshirë ti interpretonin ato sipas mënyrës së tyre. Në vend të qartësisë, kemi një kakofoni të vërtetë të qëndrimeve kundërshtuese dhe zërave të papajtueshëm politik.
Në përfundim, z. Ambasador, a mendoni se roli i BE-së dhe i SHBA-së duhet rritur që paqja dhe stabiliteti të vendoset në Ballkan në vend që të lihet që ngjarjet të çojnë në shkatërrim e më pas të thuhet ‘tashmë jemi vonë, e nuk kemi çfarë të bëjmë?’
Në disa raste kam ndjesinë se bashkësia ndërkombëtare ende nuk ka mundur të zhvishet nga sindroma e lëshimeve të vazhdueshme ndaj ‘diktatorëve të vegjël,’ të cilët, nëse nuk ndalen në kohën e duhur, mund të shkaktojnë një katastrofë me përmasa botërore. Kështu ndodhi edhe gjatë viteve 1930-të, kur udhëheqësit evropianë i lëshuan pe kërkesave të paarsyeshme të HItlerit, e më pas në vitet 1990-të bashkësia ndërkombëtare nuk arriti të kuptonte në kohë pasojat përfundimtare të politikave të Milosheviçit (pa përmendur rastet e shumta të diktatorëve në Afrikë apo të tjerëve si Saddam Hussein.)
Kështu që ka ardhur koha që bashkësia ndërkombëtare, Amerika dhe BE të jenë më aktive dhe të përfshira në mënyrë më efikase në zgjidhjen e krizës ballkanike që të mos thonë më vonë që jemi vonë e nuk kemi çfarë të bëjmë më shumë. Personeli i zgjidhjeve (Palmer, Hill, Escobar …) në administratën e re amerikane, le të jetë një shpresë se gjithçka nuk ka humbur, sikurse edhe ardhja e Christian Schmidt në Bosnjë!
ADN: https://albaniandailynews.com/news/open-balkans-legitimizes-serbian-world-
