Me rënien e regjimit të mbështetur nga Moska në Siri, një pjesë e madhe e ndikimit të Rusisë mbi Turqinë është zhdukur. Por, Erdoğan nuk do të marrë rrezikun për të sfiduar Rusinë. Në vend të kësaj, ai do të vazhdojë të veprojë si ndërmjetës mes Putinit dhe Perëndimit.
Nga Dimitar Bechev*
Rusia ka kërkuar ndihmë nga Turqia për të tërhequr trupat e saj nga Siria, sipas raporteve. Pavarësisht se disa javë më parë një titull i tillë do të dukej i paimagjinueshëm, pas rënies dramatike të regjimit të Bashar al-Assad, ky raport nga CNN Türk ka një tingull të besueshëm. Trupat ruse të stacionuara në disa pjesë të Sirisë, siç janë shkretëtira e qendrës dhe lindja veriore e populluar nga kurdët, duket se janë kthyer në bazat ushtarake ruse në provincën e Latakias, dhe sipas shërbimit të inteligjencës ushtarake të Ukrainës (GUR), Rusia ka nisur transportin ajror të personelit dhe pajisjeve ushtarake për t’i kthyer ato në atdhe.
Fati i këtyre bazave—aeroportit rus të Khmeimim dhe instalacionit detar në Tartus—është një çështje spekulative. Mund të jetë që rusët nuk do të kenë tjetër zgjedhje përveçse t’i braktisin ato, përveç nëse arrijnë një marrëveshje me Hayat Tahrir al-Sham (HTS) që do t’u lejojë atyre të qëndrojnë. Mediat ruse tashmë kanë ripërcaktuar pas një nate milicinë islamiste që e hoqi Assadin nga “terroristët” në “opozitën e armatosur siriane.”
Cili do të jetë skenari që do të realizohet, një gjë është e sigurt: dinamika e fuqisë midis Rusisë dhe Turqisë është ndryshuar. Tashmë Ankaraja ka një pozicion më të fortë.
Ky është një ndryshim i thellë nga gjendja e mëparshme. Kur Rusia ndërhyri në Siri së bashku me Iranin dhe Hezbollah, ata penguan ambiciet e Turqisë për të orkestruar një ndryshim regjimi në Damask.
Dërgimi i trupave në Siri ishte vetëm një pjesë e enigmës, pasi presidenti rus Vladimir Putin ushtronte presion gjeopolitik mbi homologun e tij turk, Recep Tayyip Erdoğan. Pasi forca ajrore turke rrëzoi një avion sulmues rus Su-24 në nëntor të vitit 2015, Rusia vendosi sanksione ekonomike ndaj Turqisë, duke e ngushtuar më tej presionin. Në të njëjtën kohë, Rusia forcoi praninë e saj në Armeni—një shtet armiqësor ndaj Turqisë—dhe vazhdoi militarizimin e Krimesë, të cilën Putin e përshkroi si një “nëndetëse ajrore të pamundshme për t’u fundosur,” vetëm pak kilometra përtej Detit të Zi nga Turqia.
Erdoğan dhe politikanët turq, më gjerësisht, ishin të shqetësuar. Ata ndiheshin të pambrojtur përballë Rusisë, por nuk i besonin as Perëndimit. Partneriteti i SHBA-së me kurdët sirianë të lidhur me Partinë e P punës të Kurdistanit (PKK), të cilën Turqia dhe Bashkimi Europian (dhe gjithashtu SHBA) e kanë të ndaluar, ishte dhe mbetet një irritim i veçantë.
Për këtë arsye, Erdoğan u pajtua me mbijetesën e Assadit në pushtet, së bashku me forca ruse që u ngulën në jug të kufirit turk. Në këmbim, Turqia siguroi një zonë tampon në Siri dhe një vend—përkrah rusëve dhe iranianëve—në procesin e Astanas që synonte zgjidhjen e konfliktit në Siri.
Nga kohë pas kohe, marrëveshja u testua, si gjatë sulmit të regjimit 2019–2020 ndaj provincës Idlib, që ishte pocket-i më i madh i tokës që kontrolloheshin nga forcat anti-Assad. Një ndërhyrje turke ndali ofensivën, e cila mbështetej nga trupat ruse.
Megjithatë, në përgjithësi, ekuilibri midis Moskës dhe Ankarasë doli të ishte i qëndrueshëm. Të dyja palët mësuan të bashkëjetonin në terren dhe madje të bënin njëra-tjetrën favore. Edhe këtë verë, Putin i kërkoi Assadin të angazhohej me Erdoğan, në një kohë kur presidenti turk ishte i gatshëm të arrinte një marrëveshje me Damaskun për të kthyer të paktën disa nga 3.9 milionë refugjatët sirianë që ndodhen në Turqi.
Tani që Rusia ka humbur kryesisht Sirinë, një pjesë e madhe e ndikimit të saj mbi Turqinë ka humbur gjithashtu. Ndërmjetësi i Ankarasë nuk është më Assad, por HTS, me të cilin Turqia ka një histori bashkëpunimi. Në vend të Putinit, Erdoğan duhet të flasë me Donald Trumpin—për shkak të mbështetjes së SHBA-së për Forcat Demokratike Siriane (SDF) të dominuara nga kurdët, që kontrollojnë pjesën më të madhe të Sirisë veriore—si dhe me vendet e Gjirit dhe ndoshta Bashkimin Europian, të cilat do të mbështesin rindërtimin e vendit.
Edhe në fronte të tjera, stoku i Rusisë ndaj Turqisë ka rënë. Ushtria ukrainase e ka dëbuar flotën ruse të Detit të Zi nga Krimea, në portin e Novorossiysk, duke doemos që Ankaraja tani ka më pak arsye për të pasur frikë se deti mund të kthehet në një “liqe ruse”—një frazë që Erdoğan vetë e përdori në një takim të NATO-s në 2016.
Në ndërkohë, marrëdhëniet e Moskës me Armeninë janë në krizë për shkak të suksesit të Azerbajxhanit në luftën e Karabakut. Jerevani ka pezulluar pjesëmarrjen e tij në Organizatën e Traktatit të Sigurisë Kolektive (CSTO) të udhëhequr nga Moska dhe ka kërkuar kontrata mbrojtjeje nga Perëndimi, një pasqyrë e zhgënjimit të tij me dështimin e Rusisë për të mbrojtur aleatin e saj. Qeveria armene ka nisur bisedime për normalizimin e marrëdhënieve me Turqinë, paralelisht me negociatat për një marrëveshje paqeje me Azerbajxhanin. Edhe pse ende nuk ka ndodhur një avancim të rëndësishëm, Ankaraja duket se po bën përparime në Kaukazin Jugor—në kurriz të Rusisë.
Turqia shpesh shihet si e varur nga furnizimet energjetike ruse dhe për këtë arsye e ndjeshme ndaj taktikave të forcës. Tani kjo mund të jetë duke ndryshuar gjithashtu. Me kontratën e Gazprom me Naftogaz të Ukrainës që mbaron më 1 janar, TurkStream do të jetë rruga e vetme eksportuese për gazin nga Rusia në pjesën tjetër të Europës.
Turqia do të përdorë rolin e saj si kalimtar për të nxjerrë kushte më të mira nga pala ruse, përfshirë mundësinë për të blerë sasi shtesë gazi rus dhe për ta riexportuar (dhe shitur me marzh) si të vetin: një pjesë e rëndësishme e bisedimeve për krijimin e një “qendre gazi” në territorin turk.
Me Sirinë jashtë skenës, marrëdhëniet ruso-turke do të kthehen në pikën e tyre natyrale gjeografike: rajonin e Detit të Zi. Zgjedhja e Erdoğan-it nuk do të jetë të marrë një rrezik dhe të sfidojë Rusinë. Në vend të kësaj, ai do të vazhdojë të veprojë si një ndërmjetës mes Putinit dhe Perëndimit. Negociatat e mundshme për Ukrainën të udhëhoqura nga Trump mund të jenë një mundësi e artë.
Erdoğan mund ta kujtojë edhe Kremlinin për mësimet e arrogancës së Assadin: se duke e izoluara Turqinë, ish-diktatori vulosi fatin e tij, dhe se një marrëveshje politike është më e mirë se një konflikt i hapur dhe i pafund.
Përshtati në shqip: Argumentum.al
