Mbulimi mediatik i Evropës në zhvillim fokusohet kryesisht në marrëdhëniet e vendeve të rajonit me Bashkimin Evropian (BE) dhe Organizatën e Traktatit të Atlantikut të Veriut (NATO).
Megjithatë, të 23 vendet përdorin gjithashtu shumë formate, iniciativa dhe organizata të tjera nënrajonale për të koordinuar dhe avancuar prioritetet dhe marrëdhëniet e tyre të politikave.
Emerging-Europe ka bashkuar një udhëzues jo shterues, me dy pjesë për disa nga më të rëndësishmet. Argumentum.al sjell në shqip pjesën e parë lidhur me iniciativat organizatat me bazë në Evropë dhe Ballkan.
Iniciativa e Tre Deteve (3SI)
E njohur gjithashtu si Iniciativa Baltik, Adriatik, Deti i Zi (BABS), Iniciativa e Tre Deteve përbëhet nga dymbëdhjetë shtetet anëtare të BE-së që formojnë hyrjen veri-jug nga Deti Baltik në jug në Adriatik dhe Detin e Zi: Austria, Bullgaria, Kroacia, Çekia, Estonia, Hungaria, Letonia, Lituania, Polonia, Rumania, Sllovakia dhe Sllovenia. Në vitin 2022, Ukraina u bë një “partner-pjesëmarrës” gjithashtu në 3SI.
TSI u lançua në vitin 2015 nga presidenti polak Andrzej Duda dhe homologja e tij e atëhershme kroate Kolinda Grabar-Kitarović. Ajo mbajti samitin e parë në gusht 2016 në Dubrovnik për të promovuar bashkëpunimin në infrastrukturën e transportit dhe komunikimit dhe energjisë. Ndërsa samiti i tij i parë u ndoq nga përfaqësues nga Kina – për të promovuar ndërlidhjen me Iniciativën Brez dhe Rrugë (BRI) – dhe SHBA, asnjë delegacion kinez nuk ka marrë pjesë në takime që atëherë.
3SI-me mbështetje financiare nga SHBA-krijoi Fondin e Investimeve të Iniciativës Three Seas në 2019 për të plotësuar fondet e BE-së për projektet e infrastrukturës në vendet pjesëmarrëse.
Në shtator 2023, organizata do të mbajë samitin e saj të tetë vjetor në kryeqytetin rumun Bukuresht.
Formati i Bukureshtit (B9)
Formati i Bukureshtit, i njohur gjithashtu si Nëntë Bukureshti, u krijua në 2015 nga Duda dhe presidenti rumun Klaus Iohannis në përgjigje të pushtimit rus dhe aneksimit të paligjshëm të Gadishullit të Krimesë të Ukrainës.
B9 përbëhet nga nëntë vendet që formojnë krahun lindor të NATO-s në Evropë, duke përjashtuar Turqinë dhe Greqinë: Estonia, Letonia, Lituania, Polonia, Çekia, Sllovakia, Hungaria, Rumania dhe Bullgaria. Puna e saj është e fokusuar në sigurinë rajonale.
Grupi mban samite vjetore ose të krerëve të shteteve ose të ministrave të jashtëm, megjithëse mbajti një samit urgjent në shkurt 2022 pas pushtimit të plotë të Ukrainës nga Rusia, përveç samitit të planifikuar në qershor.
Sekretari i Përgjithshëm i NATO-s Jens Stoltenberg, Presidenti i SHBA Joe Biden dhe presidentja e Komisionit Evropian Ursula von der Leyen kanë marrë pjesë të gjithë në samitet e saj virtualisht ose personalisht.
Grupi i Vishegradit (V4)
Grupi i Vishegradit, i njohur gjithashtu si Katërshja e Vishegradit, u themelua në vitin 1991 nga Hungaria, Polonia dhe Çekosllovakia e atëhershme. Pasi Çekosllovakia u shpërbë në 1993, Çekia dhe Sllovakia zgjodhën të mbeten anëtarë. Është një aleancë politike dhe kulturore që fillimisht synon të ndihmojë anëtarët e saj të kërkojnë anëtarësimin në BE dhe NATO. Të gjithë anëtarët tani i janë bashkuar BE-së dhe NATO-s, dhe vendet e V4 formuan Grupin e Betejës së Vishegradit si një grup Beteje të BE-së në vitin 2016.
Forma kryesore e institucionalizuar e bashkëpunimit V4 është Fondi Ndërkombëtar i Vishegradit, i cili ofron grante për të promovuar lidhjet kulturore dhe për të lehtësuar shkëmbimet rinore, shkencore dhe arsimore. Zyrat kombëtare të patentave të katër vendeve krijuan gjithashtu Institutin e Patentave të Vishegradit për t’u rritur bashkëpunimin.
Formati Austerlitz/Slavkov
Pas formimit të V4, pati një shtytje për ta zgjeruar atë për të përfshirë Austrinë dhe Slloveninë. Pati diskutime pa ndërprerje për dekada, por pasi Hungaria hodhi ujë të ftohtë mbi një propozim çek për zgjerim në 2014, liderët e Austrisë, Çekisë dhe Sllovakisë u takuan në Slavkov u Brna, i njohur gjithashtu si Austerlitz, në janar 2015 për të formojnë atë që njihet në mënyrë alternative si Formati Austerlitz ose trekëndëshi Slavkov si një plotësues i V4.
Sipas këtij formati, këto tre vende kanë punuar për të përmirësuar infrastrukturën e energjisë dhe transportit. Ai është shfaqur gjithashtu si një grupim i rëndësishëm i Evropës Qendrore në marrëdhëniet me vendet jashtë rajonit: ministrat e jashtëm nga vende si India janë takuar me homologët e tyre austriakë, çekë dhe sllovakë në takime katërpalëshe.
Në korrik, ministrat e jashtëm të trepalëshit Slavkov udhëtuan së bashku në Shkup, në emër të shefit të politikës së jashtme të BE-së, Josep Borrell, për të nxitur parlamentin e Maqedonisë së Veriut të miratojë ndryshimet kushtetuese të nevojshme që Sofja të tërheqë veton e saj për pranimin e Maqedonisë në BE.
Katërshja e Ballkanit Perëndimor (WB QUAD)
Nisma Katërshja e Ballkanit Perëndimor u lançua në mars 2023 nga liderët e Shqipërisë, Kosovës, Malit të Zi dhe Maqedonisë së Veriut. Të gjithë anëtarët përveç Kosovës janë anëtarë të NATO-s dhe që të katër kërkojnë anëtarësim në BE. Në kontekstin e një krize energjetike dhe kërcënimeve hibride, WB QUAD synon të ndihmojë vendet pjesëmarrëse të harmonizojnë politikën e tyre të jashtme me Politikën e Përbashkët të Jashtme dhe të Sigurisë të BE-së.
Serbia dhe Bosnja dhe Hercegovina – gjithashtu të dyja aspirante në BE – u ftuan për t’u bashkuar me WB Quad por nuk pranuan. Republika Srpska bllokoi pjesëmarrjen e Bosnjës dhe Hercegovinës dhe Serbia nuk pranoi për shkak të mosmarrëveshjeve të jashtëzakonshme me Brukselin rreth marrëdhënieve të ngrohta të Beogradit me Moskën.
Ballkani i Hapur
Shqipëria, Maqedonia e Veriut dhe Serbia ranë dakord në fund të vitit 2019 për të themeluar Iniciativën e Ballkanit të Hapur për të promovuar qarkullimin e lirë të mallrave dhe njerëzve ndërmjet vendeve të tyre. Bosnja dhe Hercegovina, Kosova dhe Mali i Zi u ftuan për t’u bashkuar, por nuk pranuan, duke besuar se iniciativa ishte e tepërt ndaj thirrjes së agjendës së integrimit në BE për bashkëpunim ekonomik rajonal dhe shqetësimet për ndryshimin e politikave të tyre doganore në mes të proceseve të tyre të anëtarësimit në BE.
Kjo përpjekje jetëshkurtër për krijimin e një “mini-zone Shengen” me sa duket u vra në korrik 2023, kur kryeministri shqiptar Edi Rama njoftoi se do të përfundonte pasi kishte “përmbushur misionin e saj”.
/Argumentum.al