Dr. Gurakuç Kuçi –
Hulumtues i Lartë në Institutin për Studime të Luftës Hibride “OCTOPUS” dhe profesor
Në fillin e shpërbërjes së ish-Jugosllavisë, viti 1989 shënoi një kthesë të errët për Kosovën. Serbia, nën udhëheqjen e Slobodan Millosheviqit, shfuqizoi autonominë kushtetuese të Kosovës, duke shpërbërë institucionet e saj dhe duke vendosur një sistem shtypës ndaj shqiptarëve shumicë. Ky represion i institucionalizuar ishte pjesë e një projekti më të gjerë nacional-shovinist serb, i cili në dekadën që pasoi do të sillte luftëra të përgjakshme dhe gjenocidin në Bosnje (1992–1995), që tronditi ndërgjegjen ndërkombëtare.
Në këtë klimë dhune dhe mohimi, regjimi serb nisi në vitin 1992 ndërtimin e “Kishës së Krishtit Shpëtimtar” në oborrin e Universitetit të Prishtinës. Kjo nuk ishte një iniciativë shpirtërore apo fetare e komunitetit vendor, por një projekt ideologjik i paramenduar, që synonte të nguliste praninë dhe dominimin serb në një hapësirë që përfaqësonte dijen, identitetin dhe qëndrueshmërinë e shqiptarëve në Kosovë. Në një kohë kur shqiptarët ishin dhunshëm të përjashtuar nga arsimi, mediat dhe institucionet publike, ndërtimi i një objekti të tillë fetar në zemër të universitetit ishte një akt i qartë simbolik i kontrollit etno-politik.
Projekti nëse do arrinte të përfundohej dhe Kosova përfundimisht të pushtohej, nuk do ndalej vetëm te simbolika: ai do përfshinte edhe shfrytëzimin e Bibliotekës Kombëtare të Kosovës si bibliotekë kishtare, si dhe përvetësimin e objekteve të universitetit për nevoja të kishës. Kjo do t’i siguronte Kishës një pozicion strategjik në zemër të Prishtinës, duke e shndërruar atë në një qendër religjioze, kulturore e politike për të gjithë Kosovën. Kjo kishë përfaqësonte përdorimin e besimit si instrument propagandistik dhe jo si shprehje e një nevoje fetare. Ajo u ndërtua jo për t’i shërbyer komunitetit ortodoks vendor, por për të projektuar pushtetin serb mbi hapësirën publike, për të normalizuar shtypjen dhe për të imponuar një narrativë të re historike. Edhe vetë emri “Kisha e Krishtit Shpëtimtar” ishte pjesë e kësaj propagande: ai nuk evokonte një vlerë fetare universale, por përpiqej ta paraqiste pushtimin si “shpëtim” dhe shtypjen si “besim”.
Në thelb, kjo kishë nuk ishte objekt kulti, por monument pushtimi, një përpjekje për ta zhveshur Universitetin e Prishtinës nga identiteti i tij shqiptar dhe për ta zëvendësuar me një simbol të fuqisë politike serbe. Ishte një akt i mirëmenduar për të prodhuar tension të vazhdueshëm kulturor dhe historik, duke e mbështjellë dominimin me mantelin e fesë dhe duke e përdorur atë si armë hibride.
Instrumentalizimi i fesë për pushtim: ndërtimi i kishës në shkelje të së drejtës ndërkombëtare
Ndërtimi i Kishës Ortodokse Serbe në oborrin e Universitetit të Prishtinës në fillim të viteve 1990, në një kohë kur Kosova ndodhej nën një regjim shtypës dhe sistem aparteidi institucional ndaj shqiptarëve, përbën shkelje të drejtpërdrejtë të shumë parimeve të së drejtës ndërkombëtare humanitare dhe të drejtave të njeriut.
Sipas Nenit 53 të Konventës së Katërt të Gjenevës (1949), ndalohet çdo shkatërrim apo uzurpim i pasurisë publike apo private nga një fuqi pushtuese, përveç rasteve kur një veprim i tillë është absolutisht i nevojshëm për arsye ushtarake. Serbia, pas suprimimit të autonomisë së Kosovës më 1989, veproi si fuqi pushtuese de facto dhe uzurpoi hapësirën publike të një institucioni civil, Universitetit të Prishtinës, duke ndërtuar një objekt fetar të lidhur me ideologjinë e saj nacional-shoviniste. Ky veprim jo vetëm shkel parimin e mosndërhyrjes në objekte civile, por përbën edhe përvetësim të hapësirave të pastruara etnikisht nga studentët dhe stafi shqiptar duke treguar se ky veprim është i nevojshëm për arsye ushtarake.
Po ashtu, Neni 52 i Protokollit I, shtesë të Konventave të Gjenevës (1977) ndalon përdorimin e objekteve civile për qëllime që i kthejnë ato në objektiva politike ose ushtarake. Shndërrimi i një hapësire arsimore në një mjet të propagandës fetaro-politike në kohë shtypjeje sistematike bie ndesh me këtë dispozitë, duke e kthyer Universitetin në një arenë të imponimit ideologjik. Për më tepër, Konventa e Hagës për Mbrojtjen e Pasurive Kulturore në Rast Konflikti të Armatosur (1954), e mbështetur nga konventat e UNESCO-s, ndalon keqpërdorimin dhe politizimin e objekteve me vlerë kulturore. Ndërtimi i një objekti fetar-politik në një qendër arsimore dhe kulturore gjatë një periudhe të dhunës dhe diskriminimit të organizuar etnikisht bie ndesh me Nenin 4 të kësaj Konvente, i cili urdhëron mbrojtjen e pasurive kulturore edhe në kohë lufte.
Nga këndvështrimi i të drejtave të njeriut, ndërtimi i kishës në një hapësirë të spastruar nga shqiptarët shkel edhe Paktin Ndërkombëtar për të Drejtat Civile dhe Politike (ICCPR, 1966). Neni 18 i këtij pakti garanton lirinë e mendimit, ndërgjegjes dhe fesë për të gjithë qytetarët. Ndërkohë, Neni 27 mbron të drejtën e pakicave për të shijuar kulturën e tyre dhe për të praktikuar fenë. Në këtë rast, shumica shqiptare u përjashtua nga institucionet publike, ndërsa në vendin e tyre u vendos një simbol i një feje të nacionalizuar që i shërbente vetëm pushtuesit.
Në këtë kontekst, vlerësimi juridik përfshin edhe analizën sipas dy parimeve themelore të së drejtës humanitare ndërkombëtare: jus ad bellum dhe jus in bello. Sipas jus ad bellum, përdorimi i forcës nga Serbia për të mbajtur nën kontroll Kosovën pas vitit 1989 nuk kishte bazë legjitime në të drejtën ndërkombëtare. Serbia veproi pa pëlqimin e popullsisë vendase dhe pa mandat ndërkombëtar, duke e bërë pushtimin e saj të paligjshëm. Në këtë kuptim, ndërtimi i kishës si simbol pushtimi nuk është një akt i izoluar, por pjesë e një veprimi agresiv që shkelte të drejtën për vetëvendosje.
Ndërsa nga perspektiva e jus in bello, edhe sikur Serbia të kishte status pushtues të njohur, ajo kishte detyrimin të ruante karakterin civil të institucioneve publike dhe të mbronte pasuritë kulturore. Ndërtimi i një objekti fetaro-politik mbi hapësira arsimore të pastruara etnikisht përbën shkelje të qartë të këtyre detyrimeve, duke kthyer një zonë civile në objekt propagande dhe tensioni etnik.
Të gjitha këto veprime, të ndërmarra si pjesë e një strategjie më të gjerë të aparteidit institucional dhe dominimit kulturor, përbëjnë një shkelje të frymës dhe germës të së drejtës ndërkombëtare. Ndërtimi i Kishës në oborrin e Universitetit të Prishtinës nuk mund të trajtohet si një akt neutral apo thjesht fetar, por si pjesë përbërëse e makinerisë së okupimit simbolik dhe të dhunës strukturore. Gjatë luftës në Kosovë më 1998, Ushtria Çlirimtare e Kosovës (UÇK) ndërmori veprime të qëllimshme për të mbrojtur objekte fetare serbe nga dëmtimet dhe vandalizmi, duke respektuar parimet e së drejtës ndërkombëtare humanitare. Sipas një artikulli të Agjencisë Franceze të Lajmeve (AFP), të ribotuar nga Albanian Post, luftëtarët e UÇK-së vendosën roje pranë disa manastireve ortodokse serbe për t’i mbrojtur gjatë përleshjeve në terren. Kjo sjellje, në kundërshtim me narrativat që e portretizojnë UÇK-në si forcë përjashtuese, dëshmon një përkushtim për ruajtjen e trashëgimisë kulturore dhe të diversitetit fetar në Kosovë. Veprime të tilla përputhen me Konventën e Hagës (1954) dhe Konventat e Gjenevës, të cilat ndalojnë shënjestrimin e objekteve fetare dhe kërkojnë mbrojtjen e tyre në kohë konflikti. Në një kohë kur pushteti serb ndërtonte struktura religjioze si instrument dominimi politik, UÇK-ja, duke mbrojtur monumentet e komunitetit tjetër fetar, afirmoi karakterin mbrojtës dhe etik të luftës së saj çlirimtare.
Dekonstruktimi i propagandës rreth kishës në oborrin e Universitetit të Prishtinës
Në diskursin publik të pasluftës në Kosovë, shpesh hasen përpjekje për të rishkruar narrativën historike përmes një aparature të rafinuar propagandistike, e cila operon nën petkun e analizës akademike ose të shqetësimit publik. Artikujt e publikuar në faqen Kosovo Online nga persona me tituj si “profesorë”, “analistë politikë” apo “përfaqësues të shoqërisë civile” nuk përfaqësojnë opinione të ndërtuara mbi fakte të verifikueshme, por formulime të pozicionuara ideologjikisht, të dizajnuara për të ngatërruar lexuesin dhe për të vendosur një ndarje të rreme midis “mbrojtjes së trashëgimisë” dhe “sulmit ndaj fesë”.
Për shembull, në artikullin ku citohet profesori Popoviq (“në Kosovë janë në shënjestër simbolet më të shenjta të komunitetit serb”), mungon çdo referencë konkrete për ngjarje, individë, ose kontekste specifike. Në vend të argumentit shkencor, kemi një përgjithësim dramatik emocional, ku çdo akt i kritikës ndaj Kishës në oborrin e Universitetit të Prishtinës identifikohet si sulm ndaj gjithë komunitetit serb. Ky është një shembull i pastër i teknikës së përhapjes së frikës kolektive, që synon të parandalojë debat racional duke e zëvendësuar me panik identitar.
Po kështu, deklaratat e analistëve si Gudzhiq, të cilët pretendojnë se “qëllimi i elitave shqiptare është fshirja e pranisë serbe në Kosovë”, përfaqësojnë një formë të thjeshtëzuar dhe të rrezikshme të logjikës politike: çdo kritikë ndaj një ndërtese të imponuar politikisht në periudhë lufte, automatikisht barazohet me “spastrimin” e një populli. Kjo është një manipulim i drejtpërdrejtë i fjalës “prani”, duke e paraqitur objektin e konfliktit si përfaqësues të një kolektivi të tërë. Veçanërisht shqetësuese është përfshirja e zërave akademikë në këtë diskurs, të cilët në vend që të angazhohen me kritere burimore, kontekstuale dhe të matshme, përdorin titujt e tyre për të vulosur narrativën si të vërtetë të padiskutueshme. Një profesor i një universiteti, që angazhohet publikisht pa cituar asnjë burim historik, ligjor apo faktik, por përdor vetëm deklarata normuese dhe dramatike, shkel parimet e vetë metodës shkencore: skepticizmin, objektivitetin dhe transparencën argumentuese. Ai nuk po mëson, por po ndihmon në prodhimin e një mase të ideologjizuar lexuesish, duke zhdukur kufirin midis shkencës dhe propagandës.
Kjo mënyrë komunikimi nuk është neutrale: ajo ndihmon në konsolidimin e mitologjisë politike rreth kishës si viktimë, duke fshehur natyrën e saj reale si instrument i pushtimit kulturor. Fakti që këto deklarata nuk përballen me të dhënat historike (p.sh. periudha kur ndërtohej kisha, funksioni i saj simbolik, përjashtimi i shqiptarëve nga arsimi, shkeljet e të drejtës ndërkombëtare), por i shmangen atyre, tregon se qëllimi nuk është sqarimi, por krijimi i një bote të përbindshme ku çdo përpjekje për dekolonizim shfaqet si fanatizëm kundër fesë.
Në këtë mënyrë, diskursi propagandistik nuk është thjesht i pasaktë, por aktivisht i rrezikshëm: ai bën të pamundur bisedën e ndershme dhe nxit tensione, duke fshehur padrejtësinë nën mantelin e “shqetësimit kombëtar” ose “ruajtjes së trashëgimisë”. Për të kundërshtuar këtë lloj retorike, kërkohet jo vetëm përballje me faktet, por denoncim i metodës sepse kur shkenca përdoret për të fshehur pushtetin, ajo pushon së qeni shkencë.
Nga alarm imagjinar në agjendë politike: kisha si simbol për mobilizim strategjik
Diskursi që ndërtohet rreth kishës ortodokse të ndërtuar ilegalisht në oborrin e Universitetit të Prishtinës në disa media serbe nuk synon ruajtjen e trashëgimisë fetare, por krijimin e një narrative politike që e paraqet çdo debat ligjor apo institucional si sulm ndaj fesë. Kjo formë propagande shfrytëzon ndjeshmëritë fetare për të krijuar tensione ndëretnike, për të mobilizuar opinionin serb dhe për të minuar legjitimitetin e institucioneve të Kosovës në sytë e publikut ndërkombëtar.
Veçanërisht problematike është përpjekja që kjo çështje që ngritët tani të futet në agjendën e dialogut Kosovë–Serbi, si një “temë e trashëgimisë kulturore”. Kjo përpjekje është e pabazuar, sepse objekti në fjalë nuk përfaqëson një trashëgimi fetare të mbrojtur, por një ndërtim të kontestuar, pa pëlqimin e shumicës, në një kohë represioni të thellë institucional. Propaganda pikërisht në këtë periudhë të ndjeshme politike dhe ngritja e vëmendjes ndaj kësaj kishe nga Kosovo Online, tregon se Serbia është duke përgatitur një agjendë e cila ka për synim të mobilizoj masat edhe në rast të kërkesës për mobilizim për luftë ku qëllimi është marshimi drejt Prishtinës në mbrojtje të kishës.
Askush nuk ka kërkuar rrëzimin e kishës, dhe pozicioni i Kosovës nuk është kundër fesë ortodokse. Por përpjekjet për ta trajtuar Kishën Ortodokse Serbe në Kosovë me status të veçantë apo për ta politizuar këtë objekt bien ndesh me parimin e barazisë fetare dhe tentojnë të kthejnë një objekt të debatueshëm ligjor në mjet të pazareve politike.
Këto janë taktika të njohura që Serbia ka përdorur edhe në të kaluarën: viktimizim, përçarje, dhe zhvendosje e debatit nga e vërteta historike në ndjenja të turbullta emocionale. Për këtë arsye, është thelbësore që kjo çështje të mos bëhet pjesë e dialogut ndërmjet dy shteteve, dhe po ashtu të mbahet në vëmendje të lartë publike çdo veprim i Serbisë nëpërmjet instrumenteve si Kisha Ortodokse me qëllime të nxitjes së konflikteve dhe viktimizimit.
© 2025 Argumentum
