Përpara zgjedhjeve të rregullta parlamentare në Kosovë, të caktuara për 9 shkurt 2025, IFIMES ka përgatitur një analizë të situatës aktuale politike. Nga analiza e gjerë e titulluar “Zgjedhjet Parlamentare në Kosovë 2025: Një qasje e re e nevojshme për Kosovën”, ne nxjerrim në pah fragmentet më të rëndësishme dhe më interesante.
Kosova do të mbajë zgjedhjet e saj parlamentare më 9 shkurt 2025, të nëntat që nga shpallja e pavarësisë më 17 shkurt 2008. Këto do të jenë zgjedhjet e para të rregullta që nga viti 2010, pasi paqëndrueshmëria politike çoi në disa zgjedhje të parakohshme në vitet e fundit.
Gjithsej 28 subjekte politike, me 1,280 kandidatë, po marrin pjesë në zgjedhje, duke përfshirë gjashtë që përfaqësojnë komunitetin serb. Numri i përgjithshëm i votuesve të regjistruar është 2.075.868. Nga ky numër, 1,970,944 votues janë me banim në Kosovë, ndërsa 104,924 janë të regjistruar jashtë vendit. Sipas regjistrimit të popullsisë të kryer në prill dhe maj 2024, popullsia e Kosovës është 1,586,659. Kjo pabarazi bëhet edhe më e theksuar kur merret parasysh se numri i përgjithshëm i qytetarëve të regjistruar përfshin të rinj që ende nuk kanë të drejtë vote. Komisioni Qendror i Zgjedhjeve (KQZ) ka caktuar 941 qendra votimi në 38 bashki, me një vendvotim për komunë të rezervuar për votim me kusht. Nga 28 subjektet politike, 19 janë parti politike, pesë janë koalicione, dy janë iniciativa qytetare dhe një kandidat i pavarur.
Kuvendi i Kosovës përbëhet nga 120 deputetë, me 20 vende të rezervuara për përfaqësuesit e komuniteteve pakicë. Komuniteti serb ka 10 mandate, komuniteti boshnjak tre, komuniteti turk dy, romët (komunitetet RAE) katër, dhe komuniteti goran një mandat. Pragu zgjedhor për sigurimin e hyrjes në Kuvendin e Kosovës është vendosur në 5%.
Tre pretendentët kryesorë politikë janë: Lëvizja Vetëvendosje (Vetëvendosje-VV) e udhëhequr nga Albin Kurti, në aleancë me partitë Alternativa dhe Guxo; Lidhja Demokratike e Kosovës (LDK) me Lumir Abdixhikun; dhe Partisë Demokratike të Kosovës (PDK) e udhëhequr nga Memli Krasniqi. Partitë kryesore opozitare nuk kanë regjistruar një koalicion të përbashkët parazgjedhor me Komisionin Qendror të Zgjedhjeve, gjë që tregon gjendjen e marrëdhënieve të tyre të ndërsjella. Subjekti politik që fiton më shumë vota do të ketë mundësinë të formojë qeverinë.
Rezultatet e zgjedhjeve – si zgjedhjet parlamentare ashtu edhe ato lokale të planifikuara për në vjeshtë 2025 – do të diktojnë dinamikën e zhvillimeve të mundshme politike dhe të sigurisë. Marrëdhëniet mes partive politike serbe dhe shqiptare pritet të marrin formë gjatë fushatës së zgjedhjeve parlamentare. Një fushatë agresive mund të përkeqësojë më tej marrëdhëniet tashmë të acaruara mes tyre. Fushata zgjedhore nisi para kohe dhe Kosova mbetet e ngatërruar në kompleksitetin e gjeopolitikës.
Kosova ka tërhequr edhe një herë vëmendjen e komunitetit ndërkombëtar, pasi Kosova dhe Bosnja e Hercegovina janë identifikuar si pika të nxehta të sigurisë në Ballkanin Perëndimor. Për çështjen e Kosovës, ekzistojnë dy perspektiva kontradiktore kushtetuese: njëra pohon se Kosova është pjesë integrale e Serbisë, ndërsa tjetra, sipas Kushtetutës së Kosovës, e njeh Kosovën si shtet sovran dhe të pavarur. Si mund të normalizohen marrëdhëniet përmes dialogut të vazhdueshëm për normalizimin duke pajtuar këto dy qëndrime kushtetuese diametralisht të kundërta?
Fabrikimi i skandaleve është një temë e përsëritur në Kosovë
Vitet e fundit Kosova është shndërruar në një platformë për fabrikimin e skandaleve të ndryshme politike të krijuara për të krijuar jostabilitet të brendshëm. Ky trend është bërë veçanërisht i theksuar me ngritjen e Albin Kurtit (VV) në krye të qeverisë së Kosovës. Disa parti opozitare të Kosovës, në bashkëpunim me segmente të aktorëve të huaj dhe një fraksion mashtrues brenda aparatit gjyqësor dhe prokurorial, po bëjnë të gjitha përpjekjet për të rrëzuar kryeministrin Kurti.
Analistët besojnë se Albin Kurti ka arritur të shpërbëjë një pjesë të konsiderueshme të strukturave politiko-kriminale në Kosovë. Forca e këtyre strukturave është evidente në përpjekjet e tyre të vazhdueshme për të larguar nga detyra kryeministrin aktual Kurti.
Nuk është sekret se disa parti opozitare në Kosovë kanë krijuar lidhje me Beogradin. Pranohet gjerësisht se ish-presidenti i Serbisë, Boris Tadiq, lideri i Partisë Demokratike (DS), kultivoi marrëdhënie të ngushta me kryeministrin e Kosovës dhe më vonë presidentin, Hashim Thaçi (PDK). Tadiq shkoi aq larg sa deklaroi se, me mbështetjen e tij, Partia Demokratike e Kosovës (PDK) do të siguronte anëtarësimin e plotë në Internacionalen Socialiste (SI).
Analistët sugjerojnë se një fraksion mashtrues brenda gjyqësorit, veçanërisht brenda sistemit prokurorial, po përgatitet të orkestrojë një skandal të sajuar që synon kryeministrin Kurti dhe disa nga aleatët e tij më të afërt gjatë fazës përfundimtare të fushatës zgjedhore. Përgatitjet kanë përfunduar dhe po koordinohen me përpikëri në bashkëpunim me disa aktorë të huaj, ndërsa skandali pritet të zbardhet në kulmin e fushatës.
“Lista Serbe” bëhet realitet politik
Zgjedhjet e ardhshme parlamentare do të shërbejnë si një test për subjektet politike serbe për të forcuar lidershipin e tyre brenda komunitetit serb të Kosovës.
Gjashtë subjekte politike serbe do të marrin pjesë në zgjedhje: Srpska lista (Lista Serbe), Srpska Demokratija (Demokracia Serbe), Srpski narodni pokret (Lëvizja Popullore Serbe), Za slobodu, pravdu i opstanak (Për liri, drejtësi dhe mbijetesë), Partijakos Srba (Partia e Serbëve të Kosovës) dhe Građanska inicijativa narodna pravda (Iniciativa Qytetare Drejtësia Popullore).
Lista Serbe, partia më e madhe politike që përfaqëson serbët e Kosovës, ka mbështetjen e Beogradit zyrtar. Që nga formimi i saj në vitin 2013, ajo ka fituar çdo zgjedhje që ka konkurruar dhe, që nga nëntori 2022, ka bojkotuar kryesisht qeverinë e kryeministrit Albin Kurti. Shkalla në të cilën partitë serbe do të bashkëpunojnë me qeverinë e ardhshme të Kosovës do të varet nga ajo se kush do të fitojë udhëheqjen e saj. Pas zgjedhjeve parlamentare, do të mbahen zgjedhjet lokale, duke shënuar një moment kritik për serbët dhe veriun e Kosovës, duke lejuar potencialisht serbët të kthehen në institucionet e qeverisjes lokale dhe duke hedhur bazat për themelimin e Asociacionit të Komunave Serbe (ASM).
Edhe para fillimit të fushatës zgjedhore, pjesë e opozitës serbe dhe partive politike shqiptare nisën një konfrontim me Listën Serbe (SL), e cila gëzon mbështetjen e pakushtëzuar të presidentit serb Aleksandar Vuçiç (SNS). Duke synuar Listën Serbe, favoritin e zgjedhjeve brenda komunitetit serb të Kosovës, ata synojnë të sfidojnë presidentin Aleksandër Vuçiç dhe të shfrytëzojnë lidhjet e tyre personale me individë në Beograd të përfshirë në protesta që kërkojnë ta rrëzojnë atë. Frika rreth themelimit të Asociacionit të Komunave Serbe (ASM) vazhdon, por shpesh është e ekzagjeruar, pasi struktura e saj mbetet e papërcaktuar. ASM mbetet një çështje e ndjeshme për të dyja palët, ku secila ka pritshmëri maksimaliste në lidhje me zbatimin e saj. Formimi i saj varet nga mbajtja e zgjedhjeve lokale në veri të Kosovës.
“Bullgarizimi” dhe “Katolicizimi” i Kosovës
Regjistrimi i fundit i popullsisë në Kosovë luajti një rol jetik në mbledhjen e të dhënave të besueshme për të informuar dhe formësuar zhvillimin e përgjithshëm shoqëror të vendit. Megjithatë, regjistrimi u bojkotua nga komuniteti serb, veçanërisht në katër komunat veriore me shumicë serbe (Mitrovicë, Zveçan, Leposaviq dhe Zubin Potok). Ndërsa metodologjia e OKB-së nuk e mandaton përfshirjen e përkatësisë etnike ose fetare në të dhënat e regjistrimit, këto deklarata kanë marrë një rëndësi kritike në kontekstin e Kosovës.
Bullgaria po shfrytëzon tensionet mes serbëve dhe shqiptarëve duke “identifikuar” një numër të fryrë bullgarësh në Kosovë dhe duke u dhënë atyre nënshtetësinë bullgare, duke siguruar kështu shtetësinë e BE-së. Serbët, boshnjakët dhe goranët kanë qenë veçanërisht në shënjestër, me popullsinë e tyre të zvogëluar ndjeshëm për shkak të përpjekjeve agresive të Bullgarisë për t’i riklasifikuar ata si “bullgarë” përmes lëshimit të shtetësisë dhe dokumentacionit bullgar. Procesi i bullgarizimit në Kosovë është përshpejtuar, me Bullgarinë që kërkon të legjitimojë me kushtetutë praninë e bullgarëve brenda kornizës demografike të Kosovës. Hapi tjetër përfshin ndryshimin e Kushtetutës së Kosovës për të njohur zyrtarisht një komunitet bullgar, pas kërkesave të ngjashme të bëra tashmë ndaj Republikës së Maqedonisë së Veriut. Në Shqipëri, bullgarët u shfaqën për herë të parë në regjistrimin e fundit të popullsisë. Sipas regjistrimit të vitit 2023, 2,281 individë u identifikuan si maqedonas, ndërsa 7,957 u renditën si bullgarë, pavarësisht se ky ishte regjistrimi i parë që përfshin zyrtarisht komunitetin e pakicës bullgare në Shqipëri. Në të 11 regjistrimet e mëparshme, asnjë banor i Shqipërisë nuk u identifikua si bullgar, duke theksuar ndikimin e një procesi të intensifikuar bullgarizimi. Qëllimi përfundimtar i Bullgarisë është që bullgarët të fitojnë njohjen zyrtare si komunitet pakicë në Kosovë dhe, përfundimisht, të tejkalojnë komunitetin serb në numër.
Krahas “bullgarizimit”, Kosova po përjeton një trend në rritje të “katolicizimit”, pavarësisht se katolikët përbëjnë vetëm 1.75% të popullsisë. Ky trend po nxitet nga përpjekjet e organizuara, të mbështetura nga disa aktorë ndërkombëtarë, për të rritur numrin e katolikëve. Nisma promovon narrativën se shqiptarët duhet të kthehen në rrënjët e tyre të supozuara fetare – katolicizmi – me premisën se kjo do t’i afronte ata me Evropën dhe do ta vendoste katolicizmin si qendror të identitetit të tyre. Historikisht, shqiptarët kanë qenë të lidhur me besime të shumta fetare dhe feja nuk ka luajtur një rol përcaktues në formësimin e identitetit të tyre kombëtar. Megjithatë, disa liderë të opozitës në Kosovë janë konvertuar fshehurazi në katolicizëm për të fituar favorin e qarqeve të huaja specifike, ndërsa, disa vite më parë, kryeministri i Shqipërisë Edi Rama (PS) përqafoi publikisht katolicizmin. Ky është larg nga një projekt beninj dhe ka potencialin të prishë harmoninë tradicionale fetare mes shqiptarëve. Serioziteti i këtij projekti nënvizohet nga të dhënat nga regjistrimi i fundit i popullsisë në Shqipëri, i cili zbulon se, për herë të parë, myslimanët nuk janë më grupi fetar i shumicës. Parashikimet tregojnë se deri në vitin 2050, katolikët mund të përbëjnë mbi 20% të popullsisë së Kosovës, ndërsa Shqipëria pritet të bëhet një vend me komunitetin më të madh katolik në rajon.
Analistët besojnë se Albin Kurti ka potencialin dhe forcën politike për të ruajtur unitetin brendashqiptar dhe për të parandaluar një ndarje fetare mes shqiptarëve, e cila mund të ketë pasoja të qëndrueshme dhe të gjera. Shqiptarët duhet t’i kthehen respektimit të së drejtës zakonore shqiptare (Kanuni i Gjergj Kastrioti Skënderbeut dhe Kanuni i Lekë Dukagjinit), i cili historikisht ka siguruar harmoninë fetare dhe ka trajtuar çështjet e përkatësisë fetare midis shqiptarëve.
Një qasje e re e nevojshme për Kosovën
Për BE-në, ripërcaktimi i qasjes së saj ndaj Kosovës është më kritik sesa thjesht emërimi i një të dërguari special për rajonin. Komuniteti ndërkombëtar në tërësi duhet të përqafojë një strategji të re për Kosovën. Një përhapje e marrëveshjeve ndërmjet Beogradit zyrtar dhe Prishtinës ka rezultuar në një cikël ku çdo marrëveshje e re maskon efektivisht të metat e paraardhësit të saj.
Dialogu i ndërmjetësuar nga BE për normalizimin e marrëdhënieve ka dështuar për shkak të mungesës së një politike dhe vizioni koherent të BE-së për “menaxhimin e konflikteve dhe krizave”. Një krizë sigurie ka të ngjarë të vazhdojë deri në vitin 2025, duke theksuar urgjencën e arritjes së një marrëveshjeje të pakos së sigurisë ndërmjet Kosovës dhe Serbisë. Nëse Kosova dhe Serbia synojnë të arrijnë normalizimin e marrëdhënieve dhe integrimin evropian, ato duhet të rreshtohen nën një kornizë të unifikuar të sigurisë evropiane.
Emërimi i një të dërguari të ri të posaçëm të BE-së për dialogun është i rëndësishëm, pasi Miroslav Lajçak ia dorëzoi efektivisht kontrollin e procesit aktorëve të tjerë, duke dështuar në vendosjen e parimeve të qarta për negociatat ose zbatimin e Marrëveshjes së Brukselit. Ndërsa qeveritë në Prishtinë kanë ndryshuar, kryenegociatori i Serbisë ka qenë vazhdimisht presidenti Aleksandar Vuçiq. Megjithatë, Lajçak nuk është vetëm përgjegjës për kolapsin e dialogut për normalizimin. Disa vende anëtare të BE-së kanë ndjekur lidhje paralele dhe marrëdhënie dypalëshe me Serbinë dhe Kosovën, duke minuar përpjekjet ndërmjetësuese të BE-së. Roli i Shteteve të Bashkuara, veçanërisht nën administratën e re të udhëhequr nga Donald Trump, është vendimtar për normalizimin e marrëdhënieve ndërmjet Serbisë dhe Kosovës. Spekulimet se diplomati danez Peter Sørensen do të emërohet si i dërguari i ri i posaçëm i BE-së për dialogun ka të ngjarë të rrisë rreziqet e korrupsionit.
Presidenca aktuale e Kosovës me CEFTA-n shënon një mundësi të rëndësishme. Gjatë kësaj periudhe, Kosova duhet të shfaqë një qasje konstruktive ndaj bashkëpunimit rajonal dhe të fokusohet në eliminimin e barrierave ndërmjet anëtarëve të CEFTA-s për të përmirësuar lidhjet ekonomike dhe për të forcuar format e tjera të bashkëpunimit në rajon.
Vetëvendosje (VV) gati për një fitore vendimtare
Zgjedhjet e ardhshme parlamentare në Kosovë do të shërbejnë si plebishit nëse Lëvizja Vetëvendosje (VV) mund të sigurojë më shumë se 50% të votave. Agjencia e opinionit publik Valicon[2] ka kryer një anketë në Kosovë nga 10 deri më 15 janar 2025 duke përdorur metodën CATSI, duke anketuar një mostër prej 776 të anketuarve të moshës 18 vjeç e lart. Intervali i besimit në 50% është ±3% me një nivel besimi 95%. Valicon publikon publikisht studimet e tij parazgjedhore dhe financon plotësisht kërkimin e tij, duke siguruar që rezultatet të jenë të pavarura dhe transparente.
Nga 27 parti politike dhe një kandidat i pavarur që marrin pjesë në zgjedhje, katër subjekte politike parashikohet të sigurojnë më shumë se 90% të votave totale. Këto zgjedhje janë një referendum nëse VV-ja mund të arrijë një shumicë, pasi ato janë në prag të kapërcimit të pragut prej 50%. Njëzet për qind e votuesve mbeten të pavendosur, duke paraqitur një mundësi të rëndësishme për të fituar mbështetje gjatë fushatës. Edhe pse kanë mbetur gati tre javë deri në zgjedhje, VV është kryesuesja e qartë. Aktualisht PDK mban pozitën e dytë, ndonëse LDK-ja duket se ka potencial më të madh për ta kaluar atë.
Nëse zgjedhjet do të mbaheshin sot, rezultatet do të ishin si më poshtë. Projeksioni llogaritet vetëm midis votuesve të mundshëm të vendosur (intervali i besimit: ±3.5%):
● VV 52%
● PDK 19%
● LDK 15%
● AAK-NISMA 8%
● PAI 1%
● NDS 1%
● PBKDSH 1%
● Others 3%
Rezultatet e popullatës së përgjithshme pasqyrojnë preferencat aktuale politike. Megjithatë, përqindja e konsiderueshme e votuesve të pavendosur, që qëndron në 20%, mbetet një faktor kritik. Vendimet e tyre do të jenë thelbësore për të përcaktuar nëse Lëvizja Vetëvendosje (VV) do të arrijë një shumicë që tejkalon 50%.
Potenciali për votim taktik nuk është i shpërndarë në mënyrë të barabartë. Grafiku më poshtë ilustron diapazonin ndërmjet pjesës së vlerësuar të mbështetjes së garantuar (“e siguruar”) dhe vlerësimit të arritjes përfundimtare të palës (“arritja”). Fusha blu përfaqëson votues me shumë gjasa, ndërsa fusha e gjelbër pasqyron efektin e mundshëm të votimit taktik në favor të një partie të caktuar. Intervalet janë mjaft të gjera dhe ndryshojnë në mënyrë të konsiderueshme nga partia në parti, duke treguar se potenciali për votim taktik nuk është i shpërndarë në mënyrë të barabartë midis të gjitha partive. Për më tepër, këto intervale janë shumë më të gjera se intervali i besimit statistikor.
Duke qenë se kanë mbetur gati tre javë deri në zgjedhje, VV-ja është kryesuesja e qartë dhe nuk mund të tejkalohet nga LDK-ja apo PDK-ja. Pjesa e parashikuar e votave nga VV varion nga 40% në 59%, në varësi të fazës përfundimtare të fushatës. PDK-ja aktualisht mban vendin e dytë, por LDK-ja, me potencialin e saj më të fortë, ende mund ta kalojë atë dhe të marrë pozitën e dytë për nga përqindja e votave. Ndërkaq, AAK-NISMA mbetet teorikisht në garë për vendin e tretë.
Shkrimi në origjinal: https://www.ifimes.org/en/researches/parliamentary-elections-in-kosovo-2025-a-new-approach-needed-for-kosovo/5443
Përgatiti në shqip: Argumentum.al
