Boshko Jakshiç, [i]
Është duke u ndërtuar një partneritet i ri strategjik jashtë ndikimit të dollarit dhe flotës detare amerikane. Ky është bllok i cili rrezikon të bëhet kërcënimi më i madh i interesave të Shteteve të Bashkuara të Amerikës.
Invazioni rus në Ukrainë shkaktoi nbjë spektër të gjërë reaksionesh në mbarë botën. Ndërsa Perëndimi, i mobilizuar të mbrojë Kievin dhe ndëshkojë Moskën, një pjesë e madhe e atij që quhet Jugu Global, ose nuk dëshiron të përfshihet në një luftë e cila, sikurse thonë nuk është e tyrja, ose madje i ofrojnë mbështetje diplomatike dhe ekonomike Vladimir Putinit.
A mundet Ukraina ta angazhojë Jugun Global? Sa ndikim ka Kievi në Delhi, Brazilia apo në Xhakartë?
Presidenti ukrainas Volodimir Zelenski, në një ofensivë diplomatike të para pak ditëve e cila e çoi në Londër, Romë, Paris, Berlin, Xhedá dhe në Hiroshima, në samitin e G-7 siguroi mbështetjen e vendeve të pasura të Perëndimit, por disa pjesë të botës arabe i akuzoi se po e injorojnë invaziuonin rus.
“Për fat të keq ka disa shtete në botë, por edhe këtu mes jush, të cilët i kanë mbyllur sytë para aneksimeve ilegale”, tha Zelenski në mesin e muajit maj, gjatë një vizitë në Samitin e Ligës Arabe në Xhedá.
Jugu Global deri tani ka qënë shumë i angazhuar në çështjet e klimës, por ka qëndruar mënjanë në luftën koloniale që ka nisur Rusia kundër Ukrainës. I shqyrtojnë gjërat nga një perspektivë tjetër: shumica e vendeve që mështesin Ukrainën janë po ato që dikur kanë kolonializuar Jugun Global.
“Ajo që ka ndodhur në ShBA është se kemi kuadrin e demoracisë kundër autokracisë, gjë e cila përcakton pozicionin e Bajdenit dhe të politikës së tij të jashtme, por nuk mendoj se kjo vlen edhe për pjesën tjetër më të madhe të botës. Ky nuk është kuadri me të cilin ata identifikohen në shumë mënyra”, mendon Rashel Rizzo nga Qendra europiane e Aleancës atlantike.
Ky grupim i ri fillimisht nisi mbi baza ideologjike mes Moskës dhe Pekinit ku nuk e fshehin lindjen e një fronit të përbashkët kundër botës unipolare nën dominimin e Amerikës. “Vlerat tradcionale” të tyre ata i ofrojnë si alternativë ndaj “elitave neoliberale”. Kina e integruar globalisht është në një pozitë më të favorshme sepse nuk ka nevojë të integrohet ekskluzivisht në Euroazi, në ndryshim nga Rusia e izoluar.
Vendet e BRICS-it, Brazili, India, Afrika e Jugut, Kina dhe Rusia, po e kundërshtojnë gjithnjë më zëshëm dominimin global të Perëndimit, si politikisht ashtu edhe financiarisht.Në njëfarë mënyre po shndërrohen në rival serioz të grupimit G-7, grupi i shteteve më të zhvilluara të botës.
Po u krijohet hapësirë edhe shteteve si puna e Turqisë dhe Indisë, të cilat janë fuqi të mëdha rajonale, por jo mjaftueshmërisht të mëdha për të ndikuar në formimin e rendit të ri botëror. Gjithsesi, ato nuk i fshehin ambicjet që, në bashkëpunim me Kinën dhe Rusinë, të marin pjesë në formësimin e rendit botëror postperëndimor.
Afrika e Jugut shkaktoi shumë kontraversa kur në muajin shkurt të këtij viti, në përvjetorin e parë të agresionit të Putinit, zhvilloi stërvitje ushtarake sëbashku me Rusinë dhe Kinën. Arabia Saudite priti presidentin e Venezuelëës, edhe ky një armik i thekur i Amerikës. Shumë vende, si puna e Katarit, Malit, Burkina Fasos apo Kolumbisë, por përpiqen të nxjerrin përfitime ekonomike duke refuzuar të rreshtohen në anën e Ukrainës. Propaganda ruse përdsërit me këmbëngulje se sanksionet perëndimore kanë shkaktuar krizë energjtike globale dhe kanë kërcënuar sigurinë ushqimore.
Njësia informative The Economist konkludon se mbështetja neto për Rusinë është rritur në vitin e parë pas agresionit dhe se këto vende përbëjnë 31 përqind të popullsisë globale. Sfera ruse e ndikimit po zgjerohet në sajë të fushatës agresive dhe diplomacisë së angazhuar, ndërsa Perëndimi nuk po arrin të bllokojë narrativat e Kremlinit, thuhet në një raport.
Kina, Rusia, Irani dhe, deridiku edhe Koreja e Veriut, nuk kufizohen vetëm në demonstrimin e forcës. Nëpërmjet tregtisë dhe transportit ato po ndërtojnë partneritet strategjik jashtë fushës së dollarit amerikan dhe flotës detare amerikane. Ky bllok ka arritur të bëhet kërcënimi më i madh kundër interesave të ShBA-ve në dhjetëvjeçarët e fundit.
Vitet e fundit Uashingtoni e ka shpallur rajonin e Indo-Pacifikut si rajoni me prioriotetin më të lartë të politikës së tij të jashtme dhe është përpjekur që ballancën globale ta ruajë në një mënyrë të tillë që Euroazia të mos ndahej. ShBA-të vazhdojnë të udhëheqin koalicionin e aleatëve demokratikë, por në periferi të Euroazisë rivalët por grumbullohen.
Shtetet e Jugut Global, të pasur dhe të varfër, po bëhen shënjestër e dy blloqeve rivale. Po u rritet vlera. Po bëhen shtete kyçe në konfliktin mes shteteve të Eurozisë dhe asaj që quhet “botë e lirë”. Delhi, Rijadi apo Ankaraja po dinë të nxjerrin përfitime nga pozicioni që u ka rënë për pjesë.
Kjo prirje nuk është e re. Irani dhe Koreja e Veriut për vite të tëra kanë shkëmbyer teknologji raketore. Partneriteti strategjik ruso-kinez është forcuar për dekada të tëra. Invazioni i Putinit vetëm sa e ka përshpejtuar krijimin e bërthamës Euroaziatike. Lufta e nxorri në plan të parë bashkëpunimin e tyre ushtarak.
Rusia dhe Koreja e Veriut i kanë përforcuar lidhjet mes tyre sepse rusëve u nevojiten predhat e artilerisë. Moska dhe Teherani po ndërtojnë “partneritet ushtarak gjithëpërfshirës”, sikurse shpjegoi drejtori i CIA-s Villjam Burns. Rusët po i premtojnë Iranit t’i japin aeroplanët sulmues Su-35 në këmbim të dronëve, artilerisë dhe ndoshta edhe raketave.
Kina ka refuzuar të mbështesë ushtarakisht rusët duke i’u frikësuar sanksioneve amerikane dhe europiane, por gjithsesi i siguron mbështetje joushtarake Moskës e cila e ndihmon që ç’ke me të Putinin në përpjekjet ushtarake. Prania i ekspertëve të lartë ushtarakë në samitin e Putinit dhe presidentit kinez Si Qinping në Moskë forcoi spekulimet mbi eksportin e armëve dhe tekonologjisë së avancuar – gjë që Pekini vazhdon ta përgënjështrojë.
Kina dhe Rusia njëkohësisht po rikonstrkutojnë tregtinë ndërkombëtare dhe po eleminojnë dollarin amerikan nga transaksionet reciproke. Artyre po iu bashkohet edhe Irani duke eksperimentuar me kinezët, por edhe Arabia Saudite ka deklaruar se për eksportin e naftës në Kinë do të paguhet në juanë, valutë e cila, në muajin shkurt të këtij viti, ka marrë rol vendimtar në bursën moskovite. Po ndërtohet një sistem i cili nuk do të hedhë jashtë dollarin, por një pjesë me rëndësi e biznesit do të kalojë në juanë duke i bërë kësisoj aleatët e kinezëve me rezistentë ndaj çfarëdo mase ndëshkuese amerikane.
Zgjidhja paqesore e luftës ukrainase vazhdon të jetë një perspektivë e largët. Pushimi i zjarrit nuk do të thotë paqe. Asnjë pushtet në Kiev nuk ka për të pranuar t’i dorëzojë Rusisë territoret ukrainase që ajo sot kontrollon. Lufta mund të ngrihet, por vështirë se mund të mbyllet me ndonjëfarë marrëveshje nëpërmjet bisedimesh. Është e mundur ndonjë “zgjidhje koreane” e cila nënkupton linja ushtarake dhe paqe. Një zgjidhje e këtillë do të thotë konfrontim dhe tensione për vite të tëra në të ardhmen. Ukraina mbetet kësisoj test afatgjatë i raporteve mes Rusisë dhe Perëndimit.
Ajo që mbetet është rendi i ri që braktis kuadret e Luftës së Ftohtë, betejës mes demokracisë dhe totalitarizmit. Jemi dëshmitarë të rritjet së politikave identitare, “superfuqi mesatare” të reja në nivel global. Për Jugun Global kjo do të jetë më e rëndësishme sesa ndarjet ideologjike të së kaluarës. Perëndimi do të bëjë gjithçka që të ruajë rendin liberal. Do të marrim pjesë më shumë në një çrregullim të ri botëror, sesa në ndonjë rend të ri botëror.
*Përktheu për Argumentum Xhelal FEJZA
[i] https://www.oslobodjenje.ba/dosjei/kolumne/nastanak-globalnog-juga-878149