Zoran Meter, Gjeopolitika[i]
Por gjithsesi le të presim edhe pak. Ndoshta në Uashington ka ende ndonjë diplomat “magjistar” të fshehtë i cili do të jetë në gjendje që, pa dhimbje për ShBA-të dhe botën, ta zgjidhë këtë “nyje gordiane” të sapoformuar të cilën e lidhi administrata e tanishme.
Goditjet masive raketore iraniane kundër Izraelit ishin të pritshme dhe konsideroheshin praktikisht të paevitueshme, pavarësisht nga informimet dramatike mediatike në mbarë botën të cilët në shikim të parë të ndjellin befasi.
Izraeli e dinte se do të ndodhte sulmi iranian, përveç tjerash, sepse vetë Teherani me retorikën e tij të ditëve të fundit u shpreh qartë – sidomos pas vrasjes së para pak ditëve me raketë të udhëheqësit të Hezbollahut Hussein Nasrallah dhe vajzës së tij, si dhe të një sërë personash me pozita të larta të kësaj organizate libaneze proiraniane, e kryer në periferi të Bejrutit.
Por jo vetëm për këtë, ose për paralajmërimet amerikane në prag të sulmeve se këto kanë për të ndodhur, por edhe për shkak të gjykimit të shprehur nga vetë presidentit Pezeshkian – ka rëndësi t’a theksojmë si reformist (por kurrsesi si properëndimor)- drejtuar Shteteve të bashkuara të Amerikës. Ky i fundit akuzoi madje edhe për mashtrim, sepse Uashingtoni i kishte premtuar Teheranit se do ta ndalonte zgjerimin e luftës izraelite jashtë Gazës në këmbim të heqjes dorë të Iranit nga kundërpërgjigja ndaj Izraelit, pasiqë ky i fundit me një sulm preciz (të cilin Irani, në përputhje me të drejtën ndërkombëtare, e quajti menjëherë terrorizëm shtetëror dhe akt shpallje lufte) më parë kishte likujduar udhëheqësin e Hamasit palestinez i cili ishte në një vizitë shtetërore në kryeqytetin iranian me rastin e ceremonisë së inaugurimit të presidentit të ri iranian.
Nuk ka prapaktheu!
Pra, pas ditës së pardjeshme, pa asnjë ekzagjerim, mund të themi lirshëm se në Lindjen e Afërme është shkaktuar një dramë e re dhe shumë e rrezikshme – me shumë gjasa me pasoja katastrofale. Këto ende nuk mund të përcaktohen sepse ende nuk dihet qëndrimi përfundimtar amerikan, domethënë çfarë vendimi do të merret pas kontakteve të ngutshme amerikano-izraelite në nivelet më të larta politike dhe ushtarake. Thuhet se këto vendime do të merren pasiqë të konstatohen përmasat e dëmeve të shkaktuara nga vala e projektilëve iranianë – rreth dyqind – projektilë nga të cilët shumica ishin raketa balistike, por gjoja iranianët për herë të parë përdorën edhe raktetet hipersonike, me të cilat, dhe kjo është interesante, ende, edhe përkundër përparimit teknologjik dhe mbifuqisë së padyshimtë – nuk i disponojnë as Izraeli dhe as Shtetet e Bashkuara. Natyrisht, këto dy të fundit disponojnë armët bërthamore, por përdorimin e tyre mund ta cilësojmë me siguri si obsionin më të vogël të mundshëm (më saktë të pamundur) sepse me këtë do të hapej kutia e Pandorës edhe për fuqitë e tjera bërthamore për zgjidhjen e problemeve të tyre aktuale të sigurisë.
Mbi të gjitha, fakti i parë që të bie në sy pas sulmeve të ditëve të fundit është: mbrojtja antiajrore izraelite, ose sikurse thuhet Kupola e hekurt e tij, për herë të parë i tregoi botës së nuk është e gjithëfuqishme, sikurse donin ta prezanotnin vetë Izraeli dhe aletatët e tij sepse medemek mbulon tërë territorin e Izraelit nëpërmjet tre eshalonëve, plus sistemet Patriot. Për hir të së vërtetës, Izraeli, për shkak të territorit të tij tejet të vogël është plotësisht i mbuluar, por jo për shkak sistemeve të Mbrojtjes Antiajrore (MKA) si të tillë-sado moderne të jenë. Vendet e tjera ushtarakisht të fuqishme, përfshirë edhe ata më të rëndësishmit, kurrsesi nuk janë në gjendje të mbulojnë tërë territorin e tyre për shkakun e thjeshtë se kanë territor tejet të madh për diçka të këtillë, gjë që mund të konsoderohet vetëm teorike. Ata shpërndajnë rregullisht sistemet e tyre të MKA dhe antiraketore ekskluzivisht përreth qyteteve kryesore dhe objekteve infrastrukturore dhe industriale më të rëndësishme.
Edhe fakti tjetër: Shtetet e Bashkuara marrin pjesë në mënyrë direkte në kirjimin e politikës izraelie këto vitet e fundit gjë që shihet në lëvizjet e tyre në Rripin e Gazës, por edhe në Liban, pavarësisht nga deklaratat zyrtare të administratës së Bajdenit e cila bën thirrje vazhdimisht për paqe. Lëvizjet praktike tregojnë se: nuk ka patur asnjë dënim të vetëm ndaj Izraelit në lidhje me atë që bën ai ndaj civilëve palestinezë në Gaza dhe në Bregun Perëndimor (për më shumë është vënë rregullisht vetoja amerikane në Këshillin e Sigurimit të OKB-së në çdo rast përpjekje për votim të ndonjë rezolute të papërshtatshme për Izraelin); ka vazhduar edhe përkundër të gjithave, ndihma e fuqishme ushtarake dhënë Izraelit; dhe në fund – ushtria amerikane ka marrë pjesë në mënyrë aktive në anën e Izraelit në mbrotjtjen nga projektilët iranianë edhe në sulmin raketor të parë demonstrativ iranian (më shumë për sytë e opininit publik, sesa serioz) kundër Izraelit si kundërpërgjigje për vrasjen e zyrtarëve ushtarakë dhe diplomatëve nga shkaku i sulmit ajror izraelit kundër konsullatës së përgjithshme iraniane në Damask. Kjo kundërpërgjigje, madje, ishte e koordinuar në nivel të lartë (Irani kishte plotësisht të drejtë në bazës të së drejtës ndërkombëtare e cila e përshkruan një gjë të tilël saktësisht), si dhe përgjigja e fundit izraelite e cila ishte akoma më me pak rëndësi dhe intensitet.
Për këtë, pa e tepruar aspak, mund të thuhet se Izraeli po e shfrytëzon me mjeshtëri ShBA për realizimin e qëllimeve dhe synimeve të tij kombëtare në rajonin e Lindjes së Afërme, duke i shpallur ato me dinakëri si amerikane. Pothuajse të njëjtën politikë shfrytëzon edhe kreu shtetëror ukrainas, i cili gjithashtu, nuk ka asnjë dyshim se dëshiron të përfshijë ShBA-të në konflikt direkt me Rusinë duke mos dashur të luftojë me të “një për një”. Nëse nuk mundet vetëm Amerikën, e cila me siguri nuk dëshiron të hyjë në luftë me një fuqi bërthamore, sëpaku me ndonjë prej anëtarëve të NATO-s, duke shpresuar se me këtë ShBA-të do të jenë të detyruar të hyjnë në konflikt në bazë të nenit 5 të Kartës së NATO-s.
Izraeli duhet të kundërpërgjigjet patjetër
Kreu shtetëror izraelit nuk ka zgjedhje tjetër veç përgjigjes ushtarake ndaj sulmit të pardjeshëm të Iranit. Gjithçka tjetër do të ishte vetëvrasje për kreun politik të atjeshëm rejtingu i të cilit është në rënie si Titaniku në “detin e stuhive” të raketave balistike iraniane, numurin e të cilave ekspertët amerikanë e vlerësojnë madje më shumë se 3.000.
Megjithatë, Izraeli duhet të përllogarisë edhe intensitetin e kundërpërgjigjes. Nëse nga Uashingtoni vjen vendimi se ShBA-të nuk do të angazhohen në mënyrë direkte kundër Iranit, kundërpërgjigja izraelie do të jetë shumë e përmbajtur. Në të kundërt, nëse vendimi i administratës së Bajdenit do të jetë pozitiv, atëherë ajo do të jetë shkatrrimtare duke patur parasysh faktin se do të ketë në krah makinerinë luftarake amerikane.
Por Uashingtoni është në udhëkryq. Gjithsejt një muaj para zgjedhjeve presidenciale kërconohet nga tërheqja e rrezikshme në një luftë me të panjohura të shumta kundër Iranit ushtarakisht të fuqishëm. Nuk është njëlloj sikur Bajdeni dhe Kamala Harrisi të japin deklarata mbi ndihmën e padyshimtë për Izraelin çfarëdo që të ndodhë, apo në kohën e fushatës zgjedhore të shohësh sesi në ShBA arrijnë me qindra kufoma ushtarësh amerikanë. Këtë të dytën zgjedhësit vështirë se mund t’ua falin.
Sepse Irani gjithsesi ka “asa në mëngë” të fortë. Për shkak të numurit të madh të raketave të tij balistike dhe të llojeve të tjera, të grumbulluara në brigjet e Gjirit Persik dhe në thellësi të territorit të tij, mund të godasë pa probleme bazat ushtarake amerikane në rajon të cilat nuk është se janë fort të mbrojtura sikurse mund të mendojë ndokush. Gjithmonë, sulmi iranian kundër tyre në Uashington është trajtuar si i pamundur ose shumë pak i mundshëm. Këto baza, në radhë të parë ato kryesoret, raketat iraniane i kanë më afër se Izraelin. Në Bahreinin e afërt është dislokuar Flota V. Amerikane, ndërsa aeroplanmbajtëset amerikane qarkullojnë nëpër Gjirin Persik. Në Kuvajt është dislokuar baza amerikane më e madhe në Lindjen e Mesme, baza Al Udeid, ndërsa ushtarë amerikanë janë të dislokuar edhe në Arabinë Saudite, Irak dhe në Siri. Në këto dy të fundit janë gjithsesi aktivë edhe forca të organizatave ndërmjetëse (proxy) proiraniane si edhe në Jemen milicia Huti.
Gjithashtu, Irani ka edhe mundësinë e mbylljes së plotë të Ngushticës së Hormuzit në rast lufte me ShBA-të dhe mundësi të shumta për përgjigje të fortë luftarake. Nuk ka dyshim se në këtë rast do të dëmtohej fort edhe vetë ai (sepse fuqia ushtarake amerikane është pakrahasimisht më e madhe se ajo e Iranit), por parë në mënyrë rajonale Irani ka përparësiu strategjike sepse ai gjendet fizikisht (gjeografikisht) në rajonin në fjalë.
Përveç kësaj, Izraeli dhe ShBA-të kanë probleme edhe me marrjen e lejeve nga ana e shteteve arabe (Arabia Saudite, Iraku) për mbifluturimen e avionëve në operacione luftarake kundër Iranit duke patur parasysh frikën e tyre se me këtë akt mund të bëhen edhe vetë shënjeshtër e sulmeve hakmarrëse iraniane. Nuk është e parandësishme të përmendet edhe fakti se vendet kyçe arabe, në radhë të parë ato të Gjirit, janë ende të pavendosur në lidhje me çështjen e çfarëdo përgjigjeje të ashpër kundër politikës izraelite në Gaza (akoma më pak në Liban ku Izraeli po i lan hesapet me Hezbollahun proiranian dhe shiit) dhe të tilla ndoshta mund të mbeten edhe në të ardhmen, të vetëdijshme për pamundësinë e ndikimit për çfarëdolloj aksioni konkret. Përveç kësaj ata shohin në mënyrë afatgjatë edhe në bashkëpunimin me Izraelin, ndërsa edhe vetë Izraeli është akoma për ata kundërtezë ndaj zgjatjes eventuale të duarve të Iranit në raport me interesat kyçe të shteteve arabe ose sëpaku përpjekje për destabilizim nëpërmjet pakicave hegjemone shtiite të cilat ekzistojnë gjithsesi në shumë prej tyre.
Por, ajo që është e pakëndshme për kryeqytetet arabe (si dhe ShBA-ve dhe izraelit) është fakti se “rruga arabe” mbështet fuqishëm sulmin iranian ndaj Izraelit, i cili me veprimet e tij kundër palestinezëve ka shkaktuar zemërim të vërtetë jo vetëm se arabët e zakonshëm, por edhe te qarqet e tyre intelektuale dhe fetare.
Të gjitha që u thanë më lart flasin për tajming-un e papërshtatshëm që ka shkaktuar sulmi me raketa i Iranit, para së gjithash për administratën aktuale amerikane. Ajo kurrsesi nuk mund të “turret me yrysh”, sikurse me siguri do ta dëshironte kryeministri izraelit Benjamun Netanjahu.
Nga ana tejëtr, mungesa e një kundërpërgjigje është e pamundur të pritet, sepse me këtë rejtingu i Uashingtonit ka qënë dhe mbetet elementi kyç i veprimtarisë së tij. Me rënien e rejtingut autopmatikisht vjen edhe rënia e ndikimit dhe këtë e dinë mirë të gjithë. Pra, i duhet të peshojë me vëmendje përgjigjen e tij ushtarake që ajo të jetë e mjaftueshme për “ruajtjen e fytyrës” nga njëra anë dhe e mjaftueshme për mungesën e një reaksioni tejet të ashpër nga ana e Iranit. Kjo është, këtë e dinë mirë të gjithë, shumë e vështirë në rrethanat e krijuara pas sulmit të fundit të Iranit.
Edhe “magjistari” i diplomacisë aemrikane Henri Kizinger do ta kishte tejet të vështirë në këtë situatë. Ai me siguri do të shprehej kështu: politika e jashtme amerikane e ka çuar veten në një situatë të tillë! Pothuajse njëkohësisht po lufton me tre shtete të fuqishme – Rusinë, Kinën dhe tani edhe Iranin. Nga kjo rrëmujë, edhe duke patur parasysh fuyqinë e saj ushtarake të stërmadhe, vështirë se mund të dalë pa u njollosur.
Por gjithsesi le të presim edhe pak. Ndoshta në Uashington ekziston ende ndonjë “magjistar” i fshehtë diplomatik i cili do të jetë në gjendje, relativisht pa dhimbje për ShBA-të dhe botën, ta zgjidhë “nyjen gordiane” të krijuar.
*Përktheu për Argumentum Xhelal FEJZA
[i] https://www.geopolitika.neës/razgovori/zoran-meter-geopolitika/svi-su-sve-znali-izrezirana-drama-koja-mora-imati-dramaticne-posljedice/
