Mario Stefanov, Gjeopolitika
Përktheu për Argumentum.al: Xhelal FEJZA
Presidenti Bajden po bashkon të gjithë aleatët e SHBA-ve në frontin kundër vendeve autoritative duke dashur të sigurojë përparësinë e Perëndimit.
Qëllimi nominal i Këshillit për demokraci është vendosja dhe ruajtja e rendit ndërkombëtar që do të bënte botën vend të sigurtë për demokracinë. Synohet të kufizohet ndikimi i shteteve si puna e Kinës dhe Rusisë dhe të ndihmohen forcat prodemokratike në mënyrë që të bëjnë të mundur ndryshimin e pushtetit në shtetet jodemokratike.
Politika amerikane nën administratën e presidentit Bajden po shfaq gjithnjë e më me vendosmëri synimin te kthimi i rolit udhëheqës të Amerikës në promovimin e demokracisë në mbarë botën. Po krijohet në bllok i ri dhe i madh shtetesh demokratike të udhëhequra nga SHBA-të, si të thuash njëfarë Aleance Botërore e demokracive.
Ngjarja që do të shenjojë në një masë të rëndësishme agjendën e re të gjeopolitikës së madhe amerikane, jo vetëm gjatë mandatit të presidentit Bajden, por edhe thënë në përgjithësi politikën amerikane dhe ngjarjet në vitet në vazhim, është Samiti për demokracinë (Copenhagen Democracy Summit 2021) i mbajtur në Kopenhagë me 11 dhe 12 maj të këtij viti.
Presidenti amerikan Xhozef Bajden është një prej nxitësve kryesorë të iniciativës së grupimit të shteteve, demokracive liberale, politikisht dhe ekonomikisht më të fuqishmit. Ai ka hapur personalisht Copenhagen Democracy Summit-in e parë në vitin 2018 dhe tani, tre vite më vomë, si president amerikan është në rolin e mikpritësit të këtij Summit-i, i cili nën atoritetin e tij dhe të politikës amerikane duhet të forcojë lidhjet mes shteteve demoratike dhe tërë këtë ide ta ngrejë në një nivel tërësisht të ri gjeopolitik.
Kthesë e madhe
Samiti në Kopenhagë do të duhet të jetë një fillim që do të shenjojë në mënyrë grandioze startin e strategjisë së madhe globale të SHBA-ve dhe aleatëve. Pas këtij Samiti në Kopenhagë presidenti amerikan Xhozef Bajden më vonë, gjatë po pëtij viti, do të organizojë Samitin e madh global për demokracinë, gjë e cila do ti hapë dyert formalizimit të bllokut të shteteve demokratike në nivel global. Kjo “Aleancë për demokracinë” siç e quajnë tashmë shumë veta dhe e cila, nën udhëheqjen e Uashingtonit, duhet të nisë nga puna pas samitit të këtij viti në Kopenhagë nën shkopin dirigjues të Bajdenit, të kujton pashmangshmërisht Aleancën e Shenjtë të dikurshme, të cilën Monarkitë europiane e patën formuar në vitin 1815, pas fitores përfundimtare mbi Napoleonin, i cili i mbrojti ato nga depërtimi i lëvizjeve republikane dhe doktrinave politike të kohës.
Njëlloj si dikur Alenca e Shenjtë pati mbotjur fuqitë monarkike europiane, Rusinë, Prusinë dhe Austrinë në Europën kontinentale, por ashtu edhe tani, por në nivel global, do të mbrojë dhe promovojë demokracinë liberale, si në vendet e tyre, ashtu edhe në nivel botëror. Aleanca e Shenjtë e dikurshme vepronte në kuadrin e rendit paqesor të bashkëvendimmarrjes së barabartë të fuqive më të mëdha europiane të kohës, të njohur si “Koncerti Europian” i formuar pas fitores kundër Napoleonit. Është shumë indikative se disa think thank-e gjeopolitike amerikane dhe europiane po operojnë për iniciativën e formimit të një koncerti të ri të fuqive, por tani më jo vetëm në nivel europian, por në atë botëror.
Qëllimi nominal i Aleancës për demokracinë është vendosja dhe ruajtja e rendit ndërkombëtar që do të bënte “botën të sigurtë për demokracinë”, sikurse e përcakton ajo që nuk është inauguruar asnjëherë zyrtarisht, por në fakt për dekada të tëra aktive, doktrina e intervencionizmit liberal amerikan. Sipas strategëve amerikanë, një rend i mbifuqisë së demokracisë liberale nuk është i mundur pa udhëheqjen dhe garancitë amerikane të instaluara në sistemin e aleancave politike dhe ushtarake në pjesë të ndryshme të botës.
Plani i parë
Pas, në dukje, tërheqjes së Amerikës nga skena multilaterale në kohën e presidencës së Trampit, është e nevojshme që jo vetëm të forcohen përsëri aleancat e vjetra por edhe të krijohen aleanca të reja. Amerika, në kundërshtim me pohimet e kundërshtarëve të Trampit, asnjëherë nuk është tërhequr nga pozitat e fuqisë botëroe dhe as e ka ndëprerë ndërveprimin me aleatët europianë në kuadër të NATO-s dhe të tërësisë së bashkësisë transatlatike. Përsa i përket raporteve me aleatët aziatikë, para së gjithash me Japoninë, mund të thuhet madje se ato kanë qënë në një flurudhë rritëse. Për shkak të specifikës së politikës së Trampit, nëpërmjet tregtisë me interesat amerikane dhe të përbashkëta vetëm se është krijuar përshtypja e anashkalimit amerikan të aleancave të vjetra me fuqitë europiane, por Amerika ka qënë përherë në krah të partnerëve të saj europianë. Marrëdhëniet recirpoke gjithsesi në një shkallë të caktuar u ftohën dhe u tejngarkuan me kundërvënien e interesave të kundërta ekonomike, të cilat në plan të parë, në vend të lidhjeve ideologjike, i pati shtyrë administrata paraardhëse amerikane.
Por tani Uashingtoni, pas marrjes së presidencës nga ana e Bajdenit dhe mbështetjes politike që ka siguruar ai për politikën e tij në Kongresi amerikan, jo vetëm nga ana e demokratëve, por edhe në një masë të madhe edhe në korpusin politik republikan, po shkon një hap më tej. Me aleatët e tij më të afërt, para së gjithash me Britaninë e Madhe, po inicon dhe udhëheq krijimin e bllokut global të shteteve demokratike që do ti japë në impuls të ri sigurimit të rendit global të demokracisë liberale. Në thelb, nga cilado anë ta marrësh, në fund të fundit bëhet fjalë për një bllok i cili, krahas mbështetjes zyrtare për politikën amerikane, me të gjithë instrmentat që ajo ka në dispozicion- financiare, informative, të shërbimeve sekrete, diplomatike dhe ushtarake- duket si njëfarë kundërteze ndaj ndikimeve politike dhe ekonomike të shteteve më të fuqishëm jodemokratikë të botës, e këto janë, sipas mendimit të përbashkët të politikës amerikane dhe asaj europiane, Kina dhe Rusia.
Vakuumi paqes
Aleanca e shenjtë e shteteve më të fuqishme demokratike të botës që po krijohet nën udhëheqjen direkte të vetë presidentit Xhozef Bajden, duhet të bashkojë forcat demokratike në luftë kundër qeverive autoritare, lëvizjeve politike dhe shteteve në politikën e brendshme të të cilëve udhëheqin parti që zbatojnë procese jodemokratike pushteti, ndërsa në planin e politikës së jashtme dëmtojnë rendin liberal të vendosur pas Luftës së Dytë Botërore.
Qëllimi është të kufizohet ndikimi i këtyre shteteve, para të gjithave Kinës dhe Rusisë, por dhe subjekteve joshtetërore antidemokratike në nivel ndërkombëtar, me ndihmën e forcave demokratike në mënyrë që të ndryshojnë pushetin në shtetet jodemokratike dhe në fund, por jo më pak e rëndësishme, të mbrojnë rendin demokratik në vetë shtetet e tyre. Sipas strategëve politikë amerikanë, rimëkëmbja e demokracisë liberale dhe largimi nga skena politike i forcave antidemokratike dhe joliberale në SHBA dhe shtetet europiane është pikërisht kushti themelor i qëndrimit të SHBA-ve si mbrojtës dhe mbështetes i demokracisë në nivel global.
Është më se e qartë se në fakt ekziston njëfarë vakuumi i rendit paqesor i lindur për shkak të fuqive konkuruese në nivel global, të Kinës dhe Rusisë, si dhe nga forcimi i politikave të pavarura të lojtarëve të ndryshëm rajonalë siç janë Turqia dhe Arabia Saudite. Sipas vlerësimeve të administratës së re amerikane, dobësimi i ndikimit amerikan dhe vakuumi i rendit botëror, ka lindur në një masë të madhe për shkak të politikës së tërheqjes nga skena ndërkombëtare dhe nga organizatat ndërkombëtare që zbatoi administrata paraardhëse. Është më se e qartë se udhëheqja e re politike amerikane nuk ka ndërmend ta braktisë udhëheqjen e rendit ndërkombëtar të emërtuar si “Pax Americana”. Që në muajin dhjetor të vitit të kaluar, nënsekretarja e tanishme e shtetit për çështjet politike dhe praktikisht personi i tretë në hierarkinë e politikës së jashtme amerikane, Viktorija Nuland, në një leksion mbajtur në think-thank-u n e afërt me qeverinë Brooking Institution tha haptazi se “Qëndrimi i Tampit ka treguar se, saherë që SHBA-të mbajnë një qëndrim unilateral siç është ai ‘Amerika para të gjithave’, rezultatet nuk sjellin kurrfarë përparimi për popullin amerikan. Administrata e Bajdenit e ndjen se ka filluar një moment ekzistencialisht me rëndësi për ti dhënë përgjigje autokratëve në rritje e sipër. Rusia dhe Kina patën në dispozicion katër vite për të thelluar ndikimin e tyre jo vetëm në sistemin e aleancave por edhe të ndryshojnë rregullat globale të rendit botëror”. Sipas Viktoria Nulandit, ka ardhur koha për rikthimin e Amerikës dhe udhëheqjes amerikane.
Kthimi i Amerikës
Pothuajse në mënyrë identike shkruan për Wall Street Journal-in edhe Anders Fogh Rasmussen, ish sekretari i përgjithshëm i NATO-s: “Para 30 vitesh demokracive të përparuara u është thënë se filloi fundi i historisë dhe se përparimi i vazhdueshëm i lirisë dhe demokracisë është i paevitueshëm. Por ndodhi e kundëta: liria bëri hapa prapa, ndërsa vetë Amerika u tërhoq nga pozita e saj si udhëheqës global. Ndoshta nuk kemi për të patur rast më të mirë sesa ky që kemi tani për përmirësimin e sëmundjes perëndimore të dyshimit në vetvete dhe te forca e demokracisë”.
Rastin më të mirë për rikthimin e Amerikës në udhëheqjen globale pas fitores së Xhozef Bajdenit e sheh edhe Robin Niblett, drejtor i Institutit Mbretëror për marrëdhënie ndërkombëtare Chatam House, i cili në artikullin për Foreign Affairs të datës 5 prill 2021 nënvizon: “Liderët amerikanë dhe europianë duhet të shfrytëzojnë entuziazmin e lindur me ardhjen e Bajdenit në pushtet në mënyrë që të rinovojnë partneritetin transatlantik, por krahas kësaj, duhet ta orientojnë vëmendjen për nga demokracia në Afrikë, Azi dhe Amerikën Latine”. Nibleti thekson se bashkëpuimi mes shteteve demokratike në nivel global, nën udhëheqjen amerikane dhe europiane, është parakusht i mbijetesës së rendit liberal. Për këtë qëllim shtetet demokratike, sipas mendimit të tij, duhet të bashkëpunojnë nëpërmjet organizatave multilaterale ekzistuese. “Por atje ku ekziston stanjacion në funksionimin e këtyre organizatave, ndërsa institucionet e vjetërura kërcënonë groposjen e përparimit, shtetet demokratike duhet të mbështeten në grupime të vogla vendesh bashkëmendimtare me vlera dhe interesa të përbashkëta. Me krijimin e grupimit kyç, shtetet demokratike liberale mund ta forcojnë ndikimin tyre në organizatat e mëdha multilaterale i puna e G20 dhe OKB”- thotë ai.
Rrugë e gjatë
Grupimin G7 momentalisht e përbëjnë SHBA-të, Mbretëria e Bashkuar, Kanadaja, Gjermania, Italia dhe Japonia. Takimet e këtij grupimi mbahen çdo vit dhe në to marrin pjesë edhe përfaqsuesit e Bashkimit Europian. Politikanët amerikanë dhe europianë, pikërisht siç shkruan Nibletti, janë të mendimit se me rritjen e këtij grupimi, duke përfshirë edhe Australinë, Indinë dhe Korenë e Jugut do të krijohej, në nivel, global një aleancë shtetesh apo aleancë e shteteve demoratike, ose më saktë, njëfarë Aleance e Shenjtë demokratike. Sesa i fuqishëm do të ishte ky grupim dëshmon e dhëna se në vitin 2018, grupimi G7 zotëronte 58 përqid të pasurisë botërore, krijonte më shumë se 46 përqind të Prodhimit Botëror Bruto (PBB) mbi bazën e vlerave nominale ose 32 përqind të PBB sipas paritetit të fuqisë blerëse. PBB-ja e tyre arrin nivelin e 40 mijë miljardë dollarëve, gjë që përbën pothuajse gjysmën e ekonomisë botërore.
Hapat e parë për transformimin e G7 në një aleancë të re demokratike, ose D10, janë bërë tashmë këtyre ditëve. Ministrat e punëve të jashtme të vendeve antare të G7 në fillim të muajit maj të këtij viti mbajtën në Londër një takim direkt ku mori pjesë edhe sekretari i shtetit Antoni Blinken. Në këtë takim, për herë të parë, krahas delegacioneve përfaqësuese të vendeve antare të grupimit G7, me iniciativën britanike, mbi bazën e një marrëveshje paraprake me Uashingtonin dhe nën organizimin e kryeministrit britanik Boris Xhonson, u ftuan edhe delegacionet e Australisë, Indisë, Koresë së Jugut dhe Afrikës së Jugut. Është tashmë e ditur se delegacionet e këtyre vendeve do të jenë të pranishëm edhe në takimin krerëve të shteteve të vendeve antare të G7 që do të mbahet muajin e ardhshëm në Londër.
Këto shtete do të jenë bërthama e bllokut të ri demokratik që po formohet. Grupimi D 10 që po formohet do të bazohet jo vetëm në fuqinë e tij ekonomike por edhe në vlerat e përbashkëta të demokracisë.
Nga samiti për demokraci e deri te blloku i aleancës deokratike është akoma një rrugë e gjatë. Por tani duket qartë se vendosmëria e politikës amerikane dhe europiane për të arritur atë që synon dhe të formojë një bllok të fuqishëm global shtetesh demokratike të lidhura ngushtësisht mes tyre. Është plotësisht e qartë se Uashingtoni nuk do të heqë dorë nga kjo ide për asnjë çmim dhe me siguri do ta shtyjë përpara. Mbretëria e Bashkuar gjithashtu nuk ka arësye të tërhiqet nga ky koncept i formimit të bllokut global demokrtik. Kuadri i parashikuar i bashkëpunimit dhe veprimtaria në planin ndërkombëtar i shkon për shtat edhe Gjermanisë dhe Francës sepse, përveç tjerash, ai shumëfishon ndikimin e tyrye në nivel botëror, forcon pozitat e tyre brenda Bashkimit Europian dhe e ngre vetë Europën në nivelin botëror të fuqisë. Formimi i D10 ose i bllokut global demokrat në nivelet më të larta i shkon për shtat në mënyrë të përkryer edhe shteteve të tjera që janë përfshirë në të, para së gjithash Indisë, e cila gjithashtu ngre nivelin e lojës dhe forcon pozitat e saj para kokurentes së saj të vjetër, Kinës.
Veçantia amerikane.
Është plotësisht e sigurtë se për politikën amerikane dhe atë të aleatëve nuk ka më kthim prapa në trasenë e vjetër të veprimtarisë ndërkombëtare dhe se koncepti i Aleancës së re të shenjtë të demokracive do të jetë në vitet e ardhshme emëruesi i përbashkët i veprimtarisë së tyre diplomatike.
Meqënëse themeluesve të aleancës së re për demokracinë në përgjithësi nuk u intereson gjendja e demokracisë në disa shtete aleatë të afërt të tyre siç janë Arabia Saudite, Emiratet e Bashkuara Arabe dhe satrapë të tjerë në mbarë botën, por pikësëpari janë të fokusuar te rregjimet jodemokratike në Rusi dhe në Kinë, blloku i ri demokratik nuk është thjesht një klub debati demokratik, por është i fokusuar në radhë të parë te fuqitë konkurente në të cilat nuk praktikohet demokracia e tipit perëndimor, por edhe te shtetet e dobëta dhe lojtarë të dorës së dytë, siç janë përshembull Venezela dhe Bjellorusia në të cilat, sipas vlerësimeve të strategëve amerikanë dhe ata të aleatëve, është e nevojshme sa më parë të zëvendësohen rregjimet jodmokratike me një strukturë politike që do të impelementonte demokracinë liberale. Nga ana tjetër, nuk ishte e rastit që në samitin për demokracinë në Kopenhagë ishin të ftuar të ashtuquajturit aktivistë prodemokratikë si Svjetlla Tihanovska nga Bjellorusia dhe Nathan Lav nga Hong Kongu si de Juan Gaido, të cilin faqa zyrtare e internetit e samitit në Kopenhagë e quajti president të Venezuelës.
Doktrina e re amerikane për krijimin e bllokut të ri demoratik është shprehje e vullnetit amerikan të rrënjosur thellë për të drejtuar proceset botërore nga pozita e “veçantisë amerikane” dhe intervencionizmit liberal i cili pas njëfarë tërheqje gjatë presidencës së Trampit e kthen përsëri por në formë të re dhe me fuqi të plotë në politikën amerikane veprimtarinë e politikës së jashtme amerikane në skenën e raporteve ndërkombëtare.
© Argumentum