Dragan Biseniç- Danas[i]
Të martën e kaluar, duke folur para 130 simpatizantëve demokratë në shtëpinë kaliforniane të bankierit investitues Mark Robinson, presidenti amerikan Xho Bajden bëri një panoramë të gjërë të situatës ndërkombëtare, duke u përqëndruar kryesisht te Kina. Me këtë rast tha diçka të çuditshme, në pamje të parë pa lidhje dhe kontradiktore. “Mos u shqetësoni për Kinën”, tha Bajdeni. “Mendoj shqetësohuni për Kinën, por mos u shqetësoni për Kinën”, shtoi duke qeshur. “Jo, por unë vërtetë kështu mendoj. Kina ka vështirësi reale ekonomike”, konkludoi presidenti amerikan.
Me sa duket me këtë rast shfrytëzoi rastin për tu përpjekur të zbusë ankthin e amerikanëve për shkak të rritjes ekonomike të Pekinit dhe vendosmërisë gjithnjë e më të madhe kineze në skenën ndërkombëtare. E gjitha kjo ndodhi menjëherë pas vizitës së sekretarit të shtetit Entoni Blinken në Pekin dhe takimit të tij me presidentin kinez Si Gjinping dhe zyrtarë të tjerë të politikës së jashtme kineze.
VAZHDIM I DIPLOMACISË:
Nga vizita e Blinkenit në Pekin nuk pritej të sillte diçka konkrete, sikurse edhe ndodhi, por duket se vizita ndryshoi tonin e përgjithëshëm të raporteve amerikano-kineze, gjë e cila shpejt do të sjellë shumë përmirësime në terren. Ecuria sipas së cilës të dyja palët mund të jenë të kënaqura është vazhdimi i diplomacisë dhe se dy zyrtarët e lartë biseduan duke mbajtur “diskutime të sinqerta dhe konstruktive” (sikurse nënvizohej në deklaratën e përbashkët) mbi atë sesi mund të ndjekin interesat e përbashkëta dhe të pengojnë që mosmarrëveshjet e tyre të rriten në konflikte të drejtpërdrejta.
Kjo me siguri që është diçka më e mirë sesa të qëndrosh në shtëpi dhe një ditë të konstatosh sesi tensionet dhe mosmarrëveshjet kanë përshkallëzuar në luftë në mënyrë të pakontrolluar. E gjitha kjo vërtetoi atë që sugjeroi takimi i këshilltarit për sigurinë kombëtare Xhek Salivan në muajin maj me Vangun- se Sija, po aq sa edhe Bajdeni dëshiron t’i qetësojë gjërat.
Për këtë edhe bashkësia ligjvënëse e kongresit amerikan ishte pak a shumë unike në gjykimin mbi Blinkenin si “Çamberleni modern”, i cili ia lëshoi përparësinë Pekinit.
Sikurse edhe pritej, vizita e Blinkenit do të sjellë edhe takime të tjera në të ardhmen, takimin mbi tregtinë me ministren e financave Xhenet Jelen, mbi ngrohjen globale me përfaqësuesin e presidentit për klimën Xhon Keri dhe takime të tjera.
Gjithashtu pritet që Bajdeni dhe Si të takohen në konferencën aziatiko-pacifike mbi ekonominë (APEC) këtë vjeshtë. Por më mirë diçka se asgjë, sepse Blinkeni deri në momentin e fundit nuk e dinte se presidenti kinez do të takohej me të, gjë e cila ndodhi vetëm pas tetë orë bisedimesh me ministrin e punëve të jashtme Qin Gang dhe diplomatin më të madh të partisë komuniste të Kinës, Vang Ji, të cilët ia bënë qartë me dije Blinkenit se nuk do të tolerojnë përzierjen në politikën e brendshme kineze ose hapa në drejtim të realizimit të Taivanit si shtet i pavarur.
Për këto çështje, thanë ata, nuk mund të bisedohet për qëndrimin e Kinës. Blinkeni gjithashtu ua bëri të qartë me dije se ShBA-të duan të shohin Kinën ushtarakisht të përmbajtur në ngushticën e Taivanit dhe në Detin e Kinës së Jugut. Ai gjithashtu tha se ShBA-të e njohin parimin e një Kine – gjë që do të thotë se ata nuk e konsiderojnë Taivanin si të pavarur – megjithëse shitja e armëve amerikane si dhe disa nga deklaratat e Bajdenit, mbjellin dyshime te udhëheqja kineze.
PROVOKIME POLITIKE
Bajdeni vlerësoi se Blinkeni ka bërë “një punë të mirë” dhe se presidenti kinez “dëshiron të ruajë edhe më tej lidhjet”. Presidenti amerikan në mbrëmjen e përmendur i befasoi të gjithë të pranishmit kur filloi të shpërndajë informacione të ndjeshme, ndërmjet tjerësh edhe se Si “është shqetësuar shumë kur e pata rrëzuar atë ballonin e mbushur me dy vagonë pajisjesh spiunazhi, sepse ai nuk e dinte se çfarë kishte atje”. Pastaj theksoi se është “serioz”. “Jo, jam serioz. Kjo është ajo që përbën turp të madh për diktatorët kur nuk dinë se çfarë ka ndodhur”, komenti Bajdeni. Zëdhënësja e Ministrisë kineze të punëve të jashtme Mao Ning tha se këto vërejtje “janë tejet absurde dhe përbëjnë shkelje të rëndë të fakteve kryesore, prokollit diplomatik dhe politik si dhe të dinjitetit të Kinës. Ato janë një provokim politik i hapur”.
Zyrtarët amerikanë e dinin se këto komente do ta zemëronin palën kineze, gjë që tregon se Bajdeni nuk është aq i kënaqur nga ecuria e vizitës së Blinkenit dhe se priste një gjah më të mirë. Raportet kinezo-amerikane janë vërtetë të rëndësishme, por gjithsesi pas tyre qëndron silueta e temës e cila zyrtarisht nuk shfaqet në deklaratën e përbashkët, por është e qartë se është shumë e pranishme, dhe ky është qëndrimi i Kinës në lidhje me çështjen ruso-ukrainase. Madje edhe Blinkeni para disa kohësh pati përshëndetur rolin e ndërmjetësimit kinez në konfliktin ruso-ukrainas, Sëbashku me disa shenja pozitive të para pak kohëve, siç është takimi dyditor i këshilltarit amerikan për sigurinë Xhek Sallivan dhe diplomatit të lartë Vang Ji, kjo mund të konsiderohej se zhvendosje e madhe nga gjendja e konfrontimit me Kinën në të cilën ka rënë administrata e Bajdenit.
Mbeten dyshime serioze nëse administrata amerikane do të jetë në gjendje të tregojë fleksibilitetin e duhur ndaj kundërshtarëve të saj të deklaruar në mënyrë që të shfrytëzojë këtë rast. Kur Kina në muajin shkurt paraqiti parimet e saj për paqe në Ukrainë, administrata e Bajdenit, sëbashku me Blinkenin, e hodhën poshtë këtë lëvizje duke e konsideruar si paravan për Rusinë, duke thënë se Kinës nuk mund t’i besohet sepse nuk e ka dënuar agresionin rus.
Përbuzja e administratës ndaj përpjekjeve kineze erdhi pas paralajmërimit të zyrtarëve të lartë të Bajdenit se Kina po shqyrton mundësinë t’i japë Rusisë armë vdekjeprurëse, paralajmërim i cili ndoshta ishte i motivuar me dëshirën për të diskretituar përpjekjet kineze mbi neutralitetin, pasiqë administrata pohoi se “nuk ka shenja” që ky vendim mund të merrej në një të ardhme të afërt. E gjitha kjo shpuri në “helmimin” e mëtejshëm të raporteve amerikane më Kinën, afrimin e Kinës me Rusinë dhe humbjes së mundësisë për bashkëpunim produktiv mes ShBA-ve dhe Kinës.
NEUTRALITET PRORUS
Të gjithë janë të mendimit se në situatën e tanishme nevojiten nxitje në mënyrë që Rusia të ulet në tryezën e bisedimeve. Kina është në një pozitë të mirë ta luajë këtë rol. Gjesti diplomatik i Blinkenit, në pamje të parë i parëndësishëm, që të përshëndesë përpjekjet e Kinës për Ukrainën konsiderohet si përmbysje në strategji e cila mund të hapë mundësi të reja dhe të rëndësishme. Nëse administrata e Bajdenit ka vendosur ti hyjë një kursi të ri, do të përballet me sfida të rënda. E para ka të bëjë me kushtet në të cilat Uashingtoni këmbëngul të bashkëpunojë me Kinën për arritjen e paqes.
Sipas David Ignjatiusit nga Uashington Post-i, zyrtarët amerikanë kanë sugjeruar se “kusht për çdo përpjekje diplomatike do të ishte suksesi i Ukrainës në fusdhën e luftës, i cili mund ta vërë Kievin një një pozitë më të mirë negociuese”. Në ofensiva ukrainase ka sukses dhe kërcënon praninë ruse në Krimè, ekziston një mundësi e madhe e përshkallëzimit radikal dhe thirrjet e qeverive europiane (dhe të shumë vetave në Uashington) për ndërprerje të luftimeve që mund të përforcojnë fitoret ukrainase pa rrezik të luftës bërthamore. Në Uashington eksiton frika serioze se mos Rusia, e përballur me mundësinë e humbjes së Krimesë, mund t’i drejtohet luftës bërthamore.
Për këtë arësye, zyrtarët e admninistratës Bajden deklaruan se mund të ekzistojë ndonjë formë kompromisi në lidhje me Krimenë. Por, nëse ushtria ukraianse nuk arrin sukses gjë e cila mund të çojë në shanse për njëfarë qorrsokaku ushtarak, atëherë gatishmëria e Perëndimit (e në mënyrë të veçantë e Europës) për të vazhduar ndihmën për Ukrainën mund të ulet shumë, ndërsa ftesat për ndërprerje të luftimeve mund të rriten.
Nëse ukrainasit nuk arrijnë dhe Rusia kryen me sukeses kundërsulme, atëherë ndërprerja e luftimeve bëhet e nevojshme me urgjencë në mënyrë që Ukraina të shpëtojë nga humbja e mëtejshme e territoreve akoma më të mëdha. Shtrohet pyetja, a është administrata e gatshme të punojë me Kinën në këto rrethana të vështira?
Kina, natyrisht i përmbahet asaj që mund të quhet neutralitet prorus. Kohët e fundit ka patur edhe deklarata të ashpra se ShBA-të janë “jokonstruktivë” gjë që shpie në përshkallëzimin e situatës. Shtetet e Bashkuara e kuptojnë se një numur i madh vendesh kanë një pozicion të ngjashëm dhe mund të grumbullohen rreth pozicionit të Kinës. Për këtë, për ShBA-të ka shumë rëndësi që Kina të mos ketë sukses në këtë drejtim, por meqënëse është e mundur që kjo të sabotohet, si edhe zakonisht, është vendosur që të bindet Kina për të mos ndërmarrë kurrfarë hapash drastikë.
Mbi të gjitha ka shumë pak mundësi që Kina ta ndryshojë qëndrimin e saj mbi konfliktin ruso-ukrainas, e në mënyrë të veçantë të bëjë pjesë në arranzhime të përbashkëta me ShBA-të të cilat Kinës mund t’i imponojnë detyrime, madje edhe përgjegjësi, për lëvizjet amerikane të cilat Kina i kritikon, si puna e rolit gjerman dhe francez në Minsk 1 dhe 2, në mënyrë që ShBA-të ta drejtojnë procesin.
Për këtë themi se është me e natyrshme pritmëria që Kina t’ia lërë në dorë Amerikës që vetë ajo ta gjejë rrugëdaljen nga konflikti që dirigjon.
*Përktheu për Argumentum Xhelal FEJZA
[i] https://www.danas.rs/svet/americko-kinesko-priblizavanje/