Dragan Biseniç- Danas[i]
Drejtimi në të cilin do të lëvizë bota në këtë vit me siguri nuk është inkurajues kur edhe vetë shefja e Fondit monetar ndërkombëtar, deklaron tre fakte të cilët do ti japin atij tonin.
I pari është vlerësimi se, për pjesën më të madhe të ekonomive, ky vit do të jetë më i vështirë si ai paraardhësi, se Bashkimi Europian do të hyjë në recesion dhe se ky dimër do të jetë “i vështirë”, ndërsa tjetri akoma më i vëshirë. Veprimi i shtyrë dhe i akumuluar i pandemisë dhe konflikti në Ukrainë do ta shfaqin fytyrën e tyre, por nuk ka dyshim se ngjarjet në Ukrainë kanë një karakter më afatgjatë se pandemia, megjithëse që të dyja janë vetëm hallka në zinxhirin e njejtë të krizave.
Kriza ekonomike e vitit 2008, groposi themelet e kapitalizmit liberal dhe futi pesimizmin në perspektivat e tij, madje edhe tek pasuesit më të zjarrtë të sistemit për të cilin mendohej, me arësye, se pas dështimit të socializmit botëror/sovjetik, ishte aq dominant saqë asgjë nuk mund ta vinte në dyshim deri në një të ardhme të largët.
Shqetësimi global ndikoi edhe në të kuptuarit e sigurisë në botë. Nuk është e rastit që pikërisht këtë vit ShBA-të deklaruan synimin për zgjerimin e NATO-s në një lindje shumë larg nga qendrës së saj fillestare, madje deri në Ukrainë dhe Gjeorgji. Ndërsa zgjerimet e mëparshme në Europën Qendrore ishin pjesë e qartë e strategjisë së sigurisë europiane, kapja e territoreve që janë të rëndësishme për shpinën e Rusisë, nuk mund të shpjegoheshin me këtë styrategji. Për Rusinë kjo do të thoshte se kishte filluar orientimi antirus i NATO-s, e për pasojë erdhi reaksioni në Gjeorgji, ndërsa Rusia mori një qëndrim mbrojtës politik agresiv.
ZGJERIMI I ENTROPISË: Pandemia e kovidit 19 ndryshoi format dhe funksionimin e shoqërive botërore, duke futur represion të madh dhe autoritarizëm të panevojshëm në “shoqëritë e mirëqënies” të cilat e konsiderojnë veten pasqyrë e demokracisë, si puna e asaj amerikane, australiane, franceze dhe gjermane. Pastaj konflikti në Ukrainë groposi sistemin ndërkombëtar të sigurisë dhe të ruajtjes së ekulibrit të deriatëhershëm global.
Në këtë mënyrë secila nga fuqitë e sotme globale dha kontributin e saj në zgjerimin e entropisë nëpër botë: ShBA-të me krizën ekonomike të vitit 2008, nga trualli kinez nisi korona, ndërsa Rusia vuri në pikëpyetje ekzistencën e arranzhimeve dhe organizatave të sigurisë, duke filluar që nga NATO-ja.
Kaosi gjithashtu mund të konsiderohet edhe si resurs i rëndësishëm gjeopolitik dhe, shtetet që janë në gjendje t’ia imponojnë atë mbarë planetit, janë në gjendje që, me futjen e trazirave dhe disekuilibrave në sistemin global, të mbrojnë dhe të promovojnë interesat e tyre. Nuk ekziston krizë në botë në të cilën të mos ketë patur fitues dhe humbës. Kriza ukrainase krijoi trazirat më serioze në furnizimin me energjentë, lëndë të para dhe ushqime dhe, në këtë kuptim, ajo i’a kalon edhe krizës së para 50 viteve, kur lufta e Jom Kipurit mes Egjyptit dhe Izraelit shpuri në krizën e furnizimeve me naftë. Arritjet dhe ecurinë e kësaj lëvizje do të shohim së afërmi, ndoshta që në vitin 2023.
Operacioni ushtarak rus në Ukrainë i vuri kryqin një ere të tërë e cila pati filluar me shpërbërjen e bllokut sovjetik dhe BRSS-së, kohë në të cilën sistemi bipolar, pak a shumë stabël, u zëvendësua nga ai që më vonë u quajt rendi botëror liberal. Thelbi i tij ishte dominimi i Shteteve të Bashkuara të Amerikës. Ky në të cilin jemi dëshmitarë është diçka tjetër, versioni i armatosur i përfundimit të Luftës së Ftohtë, me mjete të tjera dhe me pasoja të tjera. Nëse para tridhjetë viteve kishim një Rusi të zbutur që fshihej pas kindave të fustanit të Perëndimit, sot kemi në Rusi me fytyrë të rrezikshme; nëse atëherë ishte Rusia e hapur para gjithë botës, sot kemi një Rusi që po shndërrohet në një kështjellë të armatosur.
Ndërsa para 30 viteve Rusia priste mirëkuptim nga Perëndimi, Rusia e sotme është e gatshme që, pa një pa dy, të konfiktohet edhe njëherë me Perëndimin në mënyrë që të përforcojë “psikologjinë difensive” të saj, të cilën e ka përshkruar si askush tjetër më mirë se Xhorxh Kenani, askush tjetër më mirë se ai në Perëndim nuk e kishte kuptuar kotësinë e idesë amerikane për zgjerimin e NATO-s drejt Ukrainës, duke e quajtur këtë hap, që para një çerek shekulli, si “gabim fatal amerikan”.
Kenani, dikur diplomati amerikan më i ndaluar, sot në Moskë është rehabilituar në atë masë saqë politika zyrtare i adresohet shpesh jo vetëm qëndrimit të mësipërm por edhe qëndrimeve të tjera të tij. Opinioni publik rus nuk e ka përjetuar asnjëherë si një person ideve të të cilit u duhej kushtuar vëmendje, por tani po e zbulon atë në një mënyrë dhe në një dritë tjetër. Për hir të së vërtetës me një vonesë tejët të madhe. Njëlloj si edhe në Beograd, në të cilin Kenani, me dëshirën e tij, ka qënë ambasadori amerikan nga viti 1961 deri në vitin 1963, por për këto vite mori në mënyrë të merituar një pllakë përkujtimore në ndërtesën e ish ambasadës amerikane në rrugën Knjez Millosh në Beograd.
Ndërsa Kenani shpjegonte “containement-in” dhe frenimin e Rusisë, Rusia e sotme e zbaton këtë ide “në pasqyrë” si “countercontainement”, e kësisoj “pengon” dhe flak tej ndikimin e Perëndimit në zhvillimin e Rusisë. Nëse Rusia i’a arrin asaj që ka planifikuar, dhe kjo është që në mënyrë ushtarake të sendërtojë qëllimet e saj në Ukrainë, atëherë ajo do të bëjë një hap histoirik të paparë deri tani, dhe ky do të thotë ndërprerje pothuajse e plotë me Perëndimin, dhe në radhe të parë me Europën, për dhjetëvjeçarët e ardhshëm. Ky do të jetë ndryshimi më i madh i ecurisë së historisë europiane me të cilën do të përballet kjo gjeneratë e njerzimit.
“PERDE HEKURI” E RE: Rusia pas 400 vitesh të historisë së saj braktis Europën. Ideali me të cilin përfundoi Lufta e Ftohtë para tre dhjetëvjeçarësh – ndërtimi i Europës nga Lisabona deri në Vladivostok, është thyer e bërë copë e grimë nëpër fushat e Ukrainës. Ndoshta një gjë e tillë do të ndodhë edhe me planet e zgjerimit të NATO-s në Lindje. NATO theu politikën e neutralitetit europian, përfshirë Finlandën dhe Suedinë si dy “shtete mirqënie” europiane për t’u marrë shembull, duke i antarsuar në aleancë, gjë me të cilën nuk është e qartë se çfarë fitojnë ata.
Kuptohet, ekziston edhe mundësia që Rusia të mos arrijë t’i realizojë planet e saj. Atëherë Rusia do të te jetë e dënuar të luajë rolin e xhuxhit politik dhe, në përputhje me të, ndoshta do të zhvillohej edhe dimensioni gjeografik i saj. Një orientim i tillë shkakton shumë kontradikta brenda vetë Rusisë. Të gjithë sinjalet që vinë nga Kremlini dhe që mund të tregonin për ndonjë mundësi të ndryshimit të udhëheqjes në Kremlin, si dhe mundësinë e zëvendësimit të befasishëm të liderit rus, ndiqen me vëmendje të tensionuar në Perëndim. Megjithëse, nga pikëpamja e Perëndimit, kjo mund të ishte zgjidhja ideale e përmbylljes së konfliktit dhe daljes nga kontradiksionet e tanishme, duket se fati i Hrushovit është ende larg Putinit.
Shfaqja e qartë e Euro-Azisë si subjekt global po ngjet për herë të parë pas shumë shekujsh, me Vladimir Putinin si figurë kërcënuese e Xhinghiz Kanit të ri. Kësaj here, në kufinjtë e një perdeje të re hekurt, me të fortë dhe më pak të kalueshme që zgjatet nga Balltiku në Detin e Zi, do të jetë Rusia si zgjatim i Kinës dhe Euro-Azisë. Organizata për bashkëpunim e Shangait të cilën e udhëheq Kina, përfshin në vetvete 32 shtete të botës me ambicje tashmë të paralajmëruara të zgjerimit në samitin e shtatorit të këtij viti.
Presidenti rus Vladimir Putin hodhi idenë e Euro-Azisë së Madhe në forumin e Petërburgut të vitit 2016. Atëbotë ai paralajmëroi “shqyrtimin e perspektivave për një partneritet shumë më të gjërë dhe me pjesëmarrje të Këshillit ekonomik EuroAzitiak”, në të cilin do të bëjnë pjesë Kina, Pakistani, Irani dhe Indija.
Ideja themelore e Euro-Azisë është kthimi drejt Azisë. Në kuptimin praktik, bërthama e kësaj ideje janë marrëdhëniet ruso-kineze: Verilindja e Kinës dhe Rusia janë tashmë shumë të lidhura mes tyre. Euro-Azia e Madhe do t’i përforcojë marrëdhëniet mes Kinës dhe Rusisës, do të konribuojë në zhvillimin e Lindjes së largët ruse dhe do të gjallërojë ekonominë e Kinës Verilindore. Në kuptimin e gjeopolitikës dhe gjeoekonomisë, Euro-Azia e Madhe ka potencial të madh dhe përparësi gjithashtu të mëdha. Në kuptimin gjeopolitik ajo është në gjendje të stabilizojë për një afat të shkurtër pjesën Perëndimore të Rusisë, dhe kësisoj do të zbutë presionin e vendeve të NATO-s dhe do të kontribuojë në ekulibrin gjeopolitik të Rusisë, Europës dhe Azisë.
Ndërkohë shtrohet pyetja sa është e mundur Euro-Azia e Madhe pa Europën? Nga pikëpamja e Rusisë dhe Kinës, përgjigjet nuk janë krejt identike. Rusia, megjithëse më afër Europës, mund t’ia lejojë vetes heqjen e dorë nga Europa, megjithëse të ardhurat e saj energjitike janë tejet më të mëdha dhe ato të biznesit shumë më fitimprurëse, sesa me Kinën dhe Azinë. Edhe përkundër faktit se një zgjedhje e tillë është e imponuar, kjo për Rusinë është e përballueshme.
Një gjë e tillë nuk do të mund të thuhej për Kinën, e cila në një masë vendimtare varet nga tregu perëndimor, e kësisoj çdo ndërprerje e marrëdhënieve tashmë funksionale tregtaro-prodhuese, do të ndjehej fuqishëm në Kinë. Në një raport kaq të ndryshëm ndaj Europës, situata e krijuar në të cilën Kina mund të shfaqet si ndërmjetëse e marrëdhënieve mes Europës dhe Rusisë, është më realiste dhe më e fortë, sesa, të themi, Turqia.
“DRITARE” EURO-AZIATIKE PËR NGA EVROPA: Marrëdhëniet ruso-gjermane të cilat, deri në fillim të operacioneve ruse, ishin shtylla kurrizore e marrëdhënieve ruso-europiane, sot janë përkeqësuar aq shumë saqë zyrtarët rusë, ofertat e ndihmës për përmirësim, i flakin tej me zemërim, duke pohuar se kurrë nuk do t’i drejtohen Gjermanisë për ndihmë.
Ndërkohë në disa qytete gjermane bëhen demonstrata në të cilat i kërkohet qeverisë të ndryshojë dhe të normalizojë politikën e saj me Rusinë. Hapa të rinj në këtë drejtim u panë që javën e kaluar kur presidenti kinez Si Gjinping, mbajti dy takime të njëpasnjëshmë në nivel të lartë – me presidentin gjerman Frank-Valter Shtajnmajeër dhe me presidentin e partisë “Jedinstvena Rosija” dhe ish presidentin rus, Dimitrij Medvedev.
Të premten sekretari amerikan i shtetit Entoni Blinken thirri në telefon ministrin kinez të punëve të jashtme Vang Ji. Blinkeni me plot të drejtë ka supozuar se biseda e Sisë dhe Shtajnmajerit të martën si dhe vizita e befasishme e Medvedevit në Pekin dhe takimi me Sinë të mërkurën, ndoshta nuk ishin rastësi. Natyrisht, ai deshi të të njihej me detaje nga këto dy bisedime në nivel të lartë. Misioni i Medvedevit mund të ketë qënë për t’i përcjellë Si Gjinpingut ndonjë mesazh tejet të ndjeshëm të Putinit.
Javën e kaluar është njoftuar se Moska dhe Pekini po punojnë për një takim të Putinit dhe Si Gjinpingut, i cili ndoshta do të mbahet në fund të këtij muaji. Duke patur parasysh prapavijën e ndërlikuar të bisedës, Blinkeni me siguri e ka ndjerë se diçka nuk shkon kur Shtajnmajeri thirri në mënyrë të befasishme në telefon Si Gjinpingun, ndërsa Medvedevi u shfaq befaqisht në Pekin dhe një ditë më vonë e priti presidenti kinez. Natyrisht, deklaratat zyrtare të Pekinit për marrëdhëniet e Kinës me Gjermaninë dhe Rusinë ishin pak a shumë optimiste.
Sekretari amerikan i shtetit, sikurse theksojnë mediat kineze, nuk përzgjodhi bash qëndrimin më të mirë sepse e hapi bisedën me çështje për të cilat Kina dhe ShBA-të nuk bien dakord. Nuk është për tu befasuar që Van Ji e kritikoi ashpër Blinkenin duke i rekomanduar që “të mos hyjë në dialog dhe ndërkohë të bëjë një politikë të frenimit të Kinës”. “Kjo nuk është konkurencë e arësyeshme, por presion iracional. Kjo nuk është e destinuar për zgjidhjen e drejtë të konflikteve, por për rritjen e tyre. Në fakt kjo është ende praktika e vjetër e keqtrajtimit të njëanshëm. Kjo nuk ka patur efekt ndaj Kinës në të kaluarën dhe nuk do të ketë as në të ardhmen”, tha Vang Jija.
Reaksionet ruse ndaj kësaj vizite ishin pozitive dhe ata nënvizojnë se fakti që Shtajnmajeri thirri në telefon Sinë pohon se kancelari gjerman Sholc, i cili para dy javësh vizitoi Kinën, është në rrugë “për të ecur përpara”, në rrugën e “angazhimit konstruktiv me Kinën, sikurse pati vepruar edhe Merkeli, pa marrë parasysh gjendjen e tensioneve mes ShBA-ve dhe Kinës”. Shtohet edhe se biseda me Kinën për ruajtjen e paqes në Ukrainë, “është lëvizje kurajoze e udhëheqjes gjermane”, në një moment kur administrata Bajden “është zhytur thellë në proksi luftën me Rusinë” dhe ka çdo synim për të mbështetur Ukrainën “aq sa të jetë nevoja”.
Kur është fjala për konfliktin në Ukrainë, Gjermania bëhet shteti në vijën e parë të frontit, por në të vërtetë Uashingtoni është ai që përcakton strategjinë dhe taktikën perëndimore. Gjermania beson se Kina është në një pozicion unik për të qënë paqebërës në Ukrainë. Ekzistojnë shenja se Pekini është i prirur pozitivisht ndaj kësaj ideje. Në këtë rast, EuroAzija e Madhe do të mund të merrte një dritare të hapur mirë për nga Europa.
*Përktheu për Argumentum Xhelal FEJZA
[i] https://www.danas.rs/svet/velika-evroazija-na-vidiku-preteca-figura-putin-kana-na-vratima-evrope/
