Zheljko Panteliç[i]
Lindsi Grem, senatori shumëvjeçar republikan dhe një prej mbështetësve më të zjarrtë të mbrojtjes së Ukrainës në Kapitol, e këshilloi me dashamirësi presidentin ukrainas Vollodimir Zelenski para takimit me Donald Trampin në Shtëpinë e Bardhë: “Mos e kafsho grepin e Trampit”. Zelenski nuk e dëgjoi. Tani, ndryshimi i mendimeve të senatorit Grem është më se kuptimplotë. “Ajo që pashë në Dhomën Ovale ishte shprehje mosrespekti dhe nuk e di nëse do të bashkëpunojmë me me Zelenskin. Ai duhet të japë dorqheqjen dhe të lejojë që në vend të tij të vijë një tjetër me të cilin mund të kryejmë punë, ose të ndryshojë në mënyrë drastike”, tha Gremi, kundër të cilit në Moskë është ngritur akuzë për shkak të mbështetjes që i jep Ukrainës.
Presidenti i Ukrainës, bashkëpuntorët e tij më të afërt duhet t’a parashikonin se çfarë i priste. Donlad Trampi, i biri Donald Junior, zëvendëspresidenti Xhej Di Vens, gazetari më i dashur i Trampit Taker Karlson, me muaj të tërë më parë kanë hedhur në rrjetet shoqërore deklarata fyese kundër Zelenskit dhe vazhdojnë të japin deklarata të cilat shpesh kanë tingëllimin ose janë direkt fyerje të rënda. Është tashmë e fshehtë publike se Trampi dhe bashkëpuntorët e tij nuk i’a kanë falur Zelenskit refuzimin për t’u dërguar dokumentet mbi provat për korrupsion, keqpërdorim të postit, mashtrim dhe vepra të tjera penale të Hanter Bajdenit në Ukrainë. The Donald deshte t’a diskretitonte në fushtën zgjedhore të vitit 2020 Xho Bajdenin duke shfrytëzuar materiale komprometuse nga Kievi kundër Hanterit. Në kokën e Trampit, Zelenski është ndër fajtorët kryesorë që ai nuk e mundi Bajdenin në vitin 2020.
Shtrohet pyetja përse pala ukrainase pranoi të merrte pjesë në këtë “rijaliti” të Trampit? Diplomacia serioze dhe negociatat për gjëra kaq të rëndësishme siç është paqa nuk zhvillohen para kamerave televizive, aq më shumë nëse nuk ka paraprakisht ndonjë plan apo marrëveshje konkrete.
Zelenski bëri gabim të madh edhe që pranoi të flasë pa përkthyes. Lideri ukrainas nuk e zotëron sa duhet gjuhën angleze të themi në atë masë sa duhet për të marrë pjesë në diskutime të ashpra. Ndoshta mund të kishte arritur ndonjë përshtypje të mirë sikur t’a fliste anglishten si ta kishte gjuhë amtare, por gjithsesi duhej të shfrytëzonte të drejtën që kryetarët e shteteve në mbledhje publike, sidimos me zyrtarët e huaj, të flasin në gjuhën amtare. Nuk është fjala këtu vetëm për patriotizëm linguistik por për dinakëri diplomatike meqënëse përkthyesi i jep kohë zyrtarit për një përgjigje të mirë dhe dinamika e dialogut me përkthim nuk lejon breshëri verbale me të cilën u ekspozua Zelenski në Zyrën Ovale.
Duke analizuar ngjarjet pasi ndodhën mund të thuhet se synimi i Trampit ishte të impononte nënshkrimin e marrëveshjes për shfrytëzimin e metaleve të tokave të rralla ose t’a turpëronte Zelenskin publikisht dhe t’a akuzonte për ndjelljen e Luftës së Tretë Botërore para zgjedhësve amerikanë, domethënë para bazës republikane, e cila kërkon ndalimin e luftës dhe ndëprerjen e ndihmave ushtarake për Kievin.
Duke patur parasysh ecurinë e takimit në Uashington, shtrohet pyetja përse Zelenski erdhi në Uashington? Nëse synimi i tij ishte t’ia thoshte direkt Trampit në Zyrën Ovale se me Putinin nuk mund të bisedohej, atëherë do të duhej të kishte lënë jashtë dhomës së bisedimeve të gjithë këshilltarët e tij dhe tërë personalin e ambasadës ukrainase në Uashington.
Prioriteti i Trampit është të arrijë sa më parë, të kushtojë çfarë të kushtojë, deri te paqa mes Ukrianës dhe Rusisë. Ky është premtim elektoral, zgjedhësit e tij nuk janë të interesuar për fatin e Ukrainës por për atë që Amerika të pushojë së financuari mbrojtjen e Kievit dhe sa më shpejt të rimarrë paratë që u ka dhënë ukrainasve. Në përkthim, kjo është marrëveshja për shfrytëzimin e mataleve dhe mineraleve të rralla. Presidenti i Ukrainës e kushtëzoi nënëshkrimin e marrëveshjes me garanci sigurie që mund të shkonin deri në përfshirjen amerikane në rast të ndonjë sulmi të ri nga ana e Rusisë.
Por, Zelenski nuk mori parasysh disa fakte. I pari, ShBA-të dhe Rusia nuk kanë luftuar kurrë kundër njëri tjetrit, dhe është navitet të mendosh se këtë mund ta bëjnë për shkak të Ukrainës. Raportet mes presidentëve rusë dhe amerikanë kanë një traditë të gjatë dhe kontraverse. Mund të thuhet se që nga Lufta e Dytë Botërore, me përjashtim të Xho Bajdeinit, të gjithë presidentët amerikanë kanë patur raporte shumë dinamike dhe kontraverse, që nga Ruzvelti dhe Stalini, nëpërmjet Kenedit dhe Hrushovit, Niskonit dhe Brezhnjevit, Reganit dhe Gorbaçovit, Klintonit dhe Jelsinit, deri te Bushi i ri me Putinin.
Në qarqet opozitare amerikane dhe në një pjesë të mirë të Europës shprehet dyshimi për aftësitë negociuese të Trampit, ose më mirë gjoja supremacinë e Putinit, duke patur parasysh se presidenti rus është shumë i kalitur me dosje të diskutueshme, duke filluar nga Ukraina. Këtu harrohet edhe fakti i dy precedentëve. Fakti se presidenti amerikan kurrë nuk guxon të qëndrojë i vetëm me shefin e një shteti tjetër, ndërsa dy precedentët janë Ruzvelti dhe Regani. Frenklin Ruzvleti gjatë konferencës së Jaltës dhe bisedimeve me Stalinin për ndarjen e Europës ishte në fazë terminale të sëmundjes dhe, përsa i përket qartësisë mendore, më afër Bajdenit sesa Trampit. Ronald Regani vuante nga Alzhejmeri kur zhvillonte bisedime me Gorbaçovin në gjysmën e dytë të viteve tetëdhjetë të shekullit të kaluar. Gjithashtu Trampi, edhe sikur të donte, nuk mund të ofronte garancitë që kërkon Zelenski, sepse ato janë në kundërshtium me synimin kryesor të Uashingtonit në konfliktin ukraino-rus dhe ky është të tërheqë Moskën në anën e saj në një përplasje të ardhshme me Kinën.
Në këtë kontekst, Zelenski bëri një gabim të madh kur u përpoq t’ia priste fjalën Trampit duke i kujtuar publikisht se Putini është vrasës të cilit nuk mund t’i besohet meqënëse ka shkelur dhjetra marrëveshje dhe se për këtë është humbje kohe të bisedohet me të. Duke patur parasysh se plani i Trampit bazohet në marrëveshjen me Putinin dhe hapjen e dyerve për një marrëveshje shumë më të rëndësishme e cila mund të përfshijë edhe largimin nga përqafimi kinez me Si Gjin Pingun të carit të pakurorëzuar rus, reaksioni ishte i paevitueshëm.
Lëvizja e Zelenskit mund të shpjegohet me motive të politikës së brendshme, ose më mirë të themi me dëshirën që të mobilizonte opinionin publik në mënyrë që të forcojë pozitën e tij para zgjedhjeve – më e mundshmja mund të mbahen në vjeshtë – duke u paraqitur kësisoj mbrojtësi më i mirë i Ukrainës i cili nuk ka frikë t’i kundërvihet presidentit amerikan në Shtëpinë e Bardhë.
Ekipi i Trampit është i bindur se Ukraina, në fund të fundit, duhet të pranojë patjetër kushtet amerikane sepse nuk ka alternativë tjrtër, me ose pa Zelenskin në pushtet. Ukraina, pa ndihmën amerikane nuk është në gjendje të mbrohet nga Rusia. Mbështetja e zyrtarëve europianë dhe solidariteti i treguar nga ana e tyre për Zelenskin, tingëllon bukur, por në front nevojiten armë, Starlink, logjistikë, satelitë të cilët shtetet europiane nuk i kanë. Gjithashtu Europa nuk është se mund t’a ndryshojë shumë pozicionin e saj pa marrë parasysh propagandën dhe deklaratat e fryra. Sepse dallimi mes blloqeve brenda vetë BE-së është i madh, ka grupe të cilët janë të gatshëm në mënyra të ndryshme ta mbrojnë Ukrainën dhe kjo nuk ka për të ndryshuar për një kohë të shkurtër. Madje as republikat balltike dhe vendet nordike, të cilët janë të ekspozuar më shumë me rrezikun rus, nuk kanë dëshirë të hyjnë në luftë me Moskën nëse nuk sulmohen direkt.
Zelenski bëri edhe gabim taktik duke i’u kundërvënë negociatave për paqen. Pas përplasjes në Zyrën Ovale nuk është e vështirë të parashikohet se Trampi nuk ka për t’a përfsdhirë Zelenskin në negociata me Putinin dhe se Kievi, por edhe BE-ja, do të vihen para faktit të kryer. Dhe kjo nuk do të ishte hera e parë. Shumë veta e kanë harruar se Trampi bëri të njëjtën gjë edhe me talebanët, kur pas shpinës së europianëve, të cilët për njëzet vite me radhë morën pjesë sëbashku me ushtarët amerikanë në luftërat në Afganistan, u muarr vesh me talebanët. Bajdeni vetëm e respektoi këtë marrëveshje. As ai nuk e konsideroi të nevojshme të lajmëronte aleatët europianë përse disa mijëra europianë kishin rrezikuar jetën në Kabul në vitin 2021.
Është e gabuar të interpretohen lëvizjet e Trampit nëpërmjet prizmit të raporteve të tij me Putinin ose me gjoja qëndrimet rusofile të disa prej bashkëpuntorëve të tij. Intepretime të tilla zbulojnë mosnjohje ose nënvlerësim të trupit zgjedhor amerikan i cili nuk banon në brigjet e Atlantikut dhe Pacifikut.
Trampi nuk është incident historik apo një marrje mendsh që e ka kapur Ameriukën dhe e cila do të zhduket me largimin e tajkunit njujorkez nga skena politike. Nuk është kështu, ai nuk përfaqëson veteveten ose ndojë grup të vogël ekstremistësh që kanë okupuar pushtetin, por një pjesë të mirë të Amerikës. Fuqia politike që e polli Trampin nuk do të zhduhet me atë por të të vazhdojë të ekzistojë.
The Donald, i përket racës së rrallë të politikanëve të aftë për të njohur vullnetin e shumicës së zgjedhësve dhe t’a intepretojë dhe përfaqësojë dhe krahas kësaj të mos i përkasë asaj në asnjë element. Trampi është tajkun njujorkes, prodhim tipik i Mollës së Madhe (Big Apple), dhe baza e tij zgjedhore është e ashtuquajtura Amerika e thellë ose provinciale nga Filadelfia deri në Navada dhe nga Montana deri në Luiziana. Elementi i përbashkët me bazën zgjedhore janë rrënjët e tij gjermane.
Trampi nuk përmban në vetvete zemërimin dhe depresionin që ndrydhin Midwest-in amerikan, por i njeh mirë ato, di t’i kanalizojë dhe për përfaqëson më mirë se kushdo tjetër. Amerikanët e mesëm nga Midwesti, ku që prej dhjetëvjeçarësh të tërë vendoset rezultati fitues i zgjedhjeve për në Shtëpinë e Bardhë, janë të zemëruar me europianët, në mënyrë të veçantë me europianoperëndimorët. Retorika e Trampit ndaj europianëve pasqyron në mënyrë të përkryer këtë sentiment pakënaqësie dhe frike nga “kushurinjtë e largët” matanë Atlantikut. Amerikanët mendojnë se europianët janë molusqe të cilët kanë frikë hijen e tyre, nuk kanë gjoks për të luftuar, për t’u sakrifikuar për ndonjë gjë, janë parazitë në sajë të fuqisë ushtarake amerikane, mburojës së sigurisë që u’a garantojnë ShBA-të, keqpërdorin marrëdhëniet e mira me Amerikën për të eksportuar mallrat e tyre, punojnë pak, argëtohen në pushime të gjata sipas standarteve amerikane dhe pensione “të parakohëshme” të pametituara.
Me një fjalë, amerikanët janë të mendimit se europianët janë parazitë të pasur dembelë që jetojnë në kurrizin e tyre. Gjithashtu, Amerika e cila voton për Trampin e përjeton Europën si dorë e zgjatur e socialistëve, kreun e Amerikën bregdetare, kundër së cilës ata luftojnë me gjithë shpirt. Amerika e Trampit është vetëm megafoni i këtij sentimenti në Zyrën Ovale. Atij, Maskut apo Xhej Di Vensit nuk u intereson se çfarë mendojnë në Europë, Nju Jork, Boston apo Los Anxhelos dhe San Françisko, atje nuk ndodhet baza e tyre zgjedhore. Ata i drejtohen ekskluzivisht Amerikës që banon larg brigjeve të oqeaneve dhe nuk i duron europianët njëlloj si edhe ukrainasit.
Kjo Amerikë pretendon se Europa duhet t’a paguajë mirëqënien e saj që e ka ndërtuar në sajë të Amerikës dhe Trampi është vetëm megafoni i saj. Këtu e ka burimin edhe këmbëngulja për rritjen e buxheteve ushtarake të antarëve të NATO-s, dërgimin e një numuri më të madh ushtarësh në teatrot e luftës ku veprojnë trupat e NATO-s apo ato amerikane, rritjen e tarifave doganore për prodhimet europiane dhe arritjen e një marrëveshje e cila do t’i detyronte vendet europiane të eksportonin sasi më të mëdha mallrash amerikane.
Animoziteti ndaj Europës nuk është kalimtar dhe gjithsesi nuk është për t’u nënvlerësuar. Sa më parë të përballet me këtë fakt Europa aq më shpejt do t’a kuptojë se nuk është i mjaftueshëm vetëm integrimi ekonomik. Të lërë mënjanë përrallat propaganidistike dhe vetëgënjyese politike: Europa nuk mundet pa Amerikën dhe, nuk do të jetë në gjendje sëpaku edhe për një kohë të gjatë që në çdo konflikt me Uahingtonin të dalë nga ai pa u lagur.
Amerikanët prej një kohe të gjatë janë “policë botërorë”, kanë bërë shumë luftëra, edhe kundër rregjimit të Sadam Husesinit edhe kundër Sllobodan Millosheviçit dhe si rregull i kanë humbur. Ndërkohë e kanë njohur faktin se nuk janë më në gjendje të drejtojnë mbarë botën me më shumë se tetë miljardë njerëz dhe, çfarë është akoma më e keqe, e kanë kuptuar se një pjesë e mirë e planetit jo vetëm që nuk ndan të njëjtat vlera me ta, por i urren dhe përbuz me gjithë shpirt.
ShBA-të në tre dhjetëvjeçarët e fundit të shekullit të kaluar e kanë çmontuar industrinë e tyre sepse, si të gjithë perandoritë, erdhën në përfundimin se është më lirë të drejtohen “klientët” si blerës fundor, bazuar në ekonominë e mbështetur në bursë, sektorin e shërbimeve, teknologjinë e lartë. Çmimin më të madh të këtij orientimi ekonomik e kanë paguar banorët e Midwest-it, standarti jetësor i të cilëve nuk është rritur njëlloj si në pjesën bregdetare të ShBA-ve. Janë pikërisht ata që votojnë për Trampib në këta dhjetë vitet e fundit.
Në Europë, për një kohjë të gjatë e kanë konsideruar Amerikën si një superorganizatë joqeveritare, e cila për arësye filantropike, garanton sigurinë e Europës. Për hir të së vërtetës, edhe në Uashington për një kohë të gjatë janë përpjekur që t’i përjetojnë kështu nga ana tjetër e Atlantikut. Por Amerika nuk është organizatë joqeveritare, e aq më pak filantropike, Amerika është perandori, dhe në Shtëpinë e Bardhë është presidenti që sillet dhe vepron si perandor. Duhet, me sytë e hapur fort, të mësohemi me këtë fakt.
[i] https://velikeprice.com/svet/tramp-zelenski-bela-kuca-okrsaj/
/Përktheu për Argumentum Xhelal FEJZA
