Zoran Meter- Gjeopolitika
Në lidhje me Turqinë do ta këshilloja Uashingtonin të ndryshojë qëndrim – dhe këtë ta bëjë sa më shpejt, sepse problemet tashmë kanë filluar! Ankaraja nuk dëshiron të luajë rolin e vasalit dhe të presë thërrimet nga tryeza e zotërinjve. Ajo dëshiron status më të favorshëm- statusin e aleatit me të drejta të barabarta. Mendon se me politikën e vasalitetit, e cila e frenon, kurrë nuk ka për të sendërtuar interesat e saj kyçe strategjike të cilët – dhe kjo nuk ka dyshim – ka potencial ti sendërtojë në mënyrë të pavarur.
Në Turqi po forcohen gjithnjë e më shumë përplasjet politike të Partisë së drejtësisë dhe zhvillimit (AKP) të presidentit Rexhep Taip Erdogan dhe opozitës, jo vetëm për shkak të gjendjes shumë të keqe ekonomike brenda vendit (për të cilën duhet reaguar gjithmonë, sepse përndryshe cili është kuptimi i të marrurit me politikë), por, para së gjithash edhe për shkak të zgjedhjeve parlamentare dhe presidenciale të cilat do të mbahen njëkohësisht në muajin qershor 2023. Sepse pushteti është pasion dhe të gjitha të tjerat janë gjithsesi anësore – sadoqë që politikanët të përpiqen sinqerisht për qytetarët dhe interesat e tyre. Ato personale, te shumica e tyre, kanë qënë përherë në plan të parë.
Sepse, është logjike që treguesit e këqinj ekonomikë dhe inflacioni tejet i lartë janë në favor të forcave opozitare turke për të cilën, sipas atij parimit “sa më keq, aq më mirë”, është me rëndësi të theksohen problemet e thella ekonomike dhe të natyrës sociale, sepse edhe nuk kanë adutë të tjerë në mëngë. Në të ashtuquajturat tema patriotike dhe ato të politikës së jashtme, në të cilat Erdogani është praktikisht i paprekshëm sepse në ato gjendet si “peshku në ujë” opozita thjesht nuk ka se çfarë të kërkojë.
Sepse, Erdogani është ai që Turqinë, në 20 vitet e udhëheqjes së tij, e ngriti nga “vasal” të Perëndimit në një lojtar të rëndësishëm gjeopolitik, në nivel rajonal dhe global si kurrë më parë në historinë e këtij vendi që nga koha e shpërbërjes së Perandorisë Osmane pas përfundimit të Luftës së Parë Botërore. Dhe këtë ia njohin të gjithë- dhe ata që e ngrenë në qiell si dhe ata që e urrejnë.
Për më shumë, madje edhe në rast të fitores së opozitës në zgjedhjet e ardhshme, gjë që në përgjithësi nuk përjashtohet, megjithëse “dhelpra e vjetër” Erdogan kurrë nuk duhet nënvlerësuar, e lë më pastaj të nxjerrësh nga loja para kohe (ai, pas dështimit të puçit ushtarak me 15 korrik të vitit 2016, nëpërmjet spastrimeve të mëdha në aparatin shtetëror dhe në mediat kryesore, i siguroi vetes hapësirë për veprimtari pothuajse të papenguar për larje hesapesh me simpatizantët “pro Gylenistë” që qëndronin pas puçit, sëbashku me kuratorët e tyre perëndimorë) është për tu pritur që Ankaraja do të vazhdojë të vazhdojë shtigjet e Erdoganit në politikën e jashtme. Ndoshta jo në mënyrë aq radikale sikurse e bënte Erdogani, por me siguri do të synojë të njëjtin efekt përfundimtar.
Sepse në vendet e mëdha dhe serioze (Nuk ka dyshim se Turqia është e tillë, sese përveç vetëdijes së fortë shtetformuese të popullit, ka edhe institute për studimin dhe zhvillimin e politikave strategjike në të cilat interesat turke kanë përparësi ndaj atyre të politikës partiake ditore, dhe meqënëse kështu duhet të jetë për të bërë analiza të drejta dhe të sakta si dhe dhënien e mendimeve për ngjarjet, gjë e cila gjithsesi është e domosdoshme për marrjen e vendimeve të drejta nga ana e pushtetit ekzekutiv, kusho që të jetë në krye të shtetit) opozita pas ardhjes në pushtet nuk e shkatërron “trashëginë pozitive” që ia kanë lënë asaj “amanet” forcat paraardhëse politike sado të urryera të jenë ato për të.
Por betejat politike nuk ka dyshim se do të jenë të forta dhe pa kompromis, gjë që tashmë janë. Sepse, që ta kemi të qartë dhe çfarëdo që të mendojë ndokush në lidhje me këtë, Turqia gjithsesi është demokraci, me parlamentarizmin e saj, partitë politike të spektrit të ndryshëm politik – që nga e majta ekstreme e deri të e djathta ekstreme, që nga forcat politike gjysëmseparatiste të kurdëve të cilat gjithashtu veprojnë brenda parlmentit e deri ato turkomëdha – të prira për ndryshimin e kufinjve rajonalë dhe më gjërë të Turqisë.
Natyrisht, është tjetër punë sesa në Turqi funksionojnë elementë të veçantë të demokracisë së tipit perëndimor si puna e të drejtave të njeriut etj. Por Tuqia ka mbajtur për vete të drejtën e përzgjedhjes së zhvillimit të modelit të saj të demokracisë, gjë e cila shpesh e iriton Perëndimin, sikurse e iriton dhe, sipas mendimit të tij, edhe pavarësia e tepruar e Ankarasë në fushën e politikës së jashtme gjë që pengon realizimin e interesave të gjëra të Perëndimit sepse ato, jo rrallëherë përplasen plotësisht me ato turke.
Por le ti kthehemi opozitës. Media turke Hyrriyet para disa ditësh ka publikuar raportin e ekspertizës profesioale të kreut opozitar Kemal Kiliçdarogllu, i cili konkludon se ekonomia turke është buzë bankrotimit. Studimi në fjalë është përgatitur me pjesëmarrjen e Partisë popullore republikane (PPR) në krye të së cilës është Kiliçdaroglluja dhe në të parashikohet shfaqja e problemeve serioze në mundësinë e pagesës së borxhit publik turk pas zgjedhjeve parlamentare dhe presidenciale që do të mbahen vitin e ardhshëm. Për më shumë parashikohet edhe mundësia që pagesat e broxheve të jashtme mund të ndalen.
“Për shkak të kaosit që do të lërë pas vetes pushteti i tanishëm, qeveria e re është në rrezik të dështojë në politikën e saj ekonomike”, nënvizojnë autorët dhe shtojnë se shteti do të ketë vështirësi në pagesat e pagave dhe pensioneve.
Nëse do bëhen realitet ose jo këto parashikime, ka diçka me më shumë rëndësi në të gjithë këtë.
Turqia, thjesht për shkak të pozicionit të saj gjeografik, është urë mes Lindjes dhe Perëndimit, Azisë dhe Europës, Lindjes së Afërt dhe Europës, gjeostrategjikisht dhe nga pikëpamja e sigurisë tejet e rëndësishme për të gjithë lojtarët kryesorë e tillë që nuk mund të injorohet apo të mos i jepet rëndësi edhe interesave të saj gjeopolitike. Politika e deëritanishme ndaj Ankarasë nga ana e Perëndimit jo vetëm që nuk dha rezultate por ishte kontraproduktive.
Shtetet e Bashkuara nuk po ia arrijnë ti imponojnë Turqisë interesat e saj si primare, gjë së cilës ia arrijnë me partnerët e tjerë si p.sh. Australia apo Japonia Është e qartë përse. Amerikanët prej disa dhjetëvjeçarësh (ndoshta edhe më shumë) veprojnë nga pozitat e pragmatizmit të pastër, për ata kanë rëndësi vetëm interesat e tyre ndërsa interesat e të tjerëve i mbështetin vetëm nëse ato janë në shërbim të interesave të tyre. Mund të them pa u gabuar se për shkak të një politike të këtillë ShBA-të kanë nëpër botë vetëm vasalë dhe armiq – aleancë të vërtetë e le më pastaj miqësi këtu nuk ka.
Megjithatë, në lidhje me Turqinë do ta këshilloja Uashingtonin të ndryshojë qëndrim – dhe këtë ta bëjë sa më shpejt! Ankaraja thjesht nuk dëshiron të luajë rolin e vasalit dhe të presë thërrimet nga tryeza e zotërinjve. Ajo dëshiron status më të favorshëm- statusin e aleatit me të drejta të barabarta. Mendon se me politikën e vasalitetit, e cila e frenon, kurrë nuk ka për të sendërtuar interesat e saj kyçe strategjike (askush dhe asnjëherë nuk i i sendërton të gjitha por përpiqët të realizojë ata më të rëndësishmet!) të cilët – dhe kjo nuk ka dyshim – ka potencial ti sendërtojë në mënyr të pavarur.
Është tejet me rrezik për Uashingtonin të presë ndryshime në kushtet e brendshme politike të cilat eventualisht mund ta kthenin Turqinë “në rrugë të drejtë”. “Antiamerikanizmi” turk ka marrë vitet që kaluan përmasa shqetësuese. Islamizimi i përshpejtuar i shoqërisë turke po asgjëson sistemin e ndërtuar të “konformizimit” të tipit perëndimor te qytetarët e saj, mbi të gjitha në zonat rurale. Sa është degraduar ky konformizëm në zonat rurale është e vështirë të thuhet, por nuk ka dyshim se mostoleranca e qytetarëve turq ndaj telasheve është shumë më e madhe se te ne, në Perëndim.
Të presë që në Turqi të ndryshojë diçka vetvetiu, dhe ndërkohë nga pragmatizmi amerikan (teza vasalë dhe armiq) në lidhje me Ankaranë të mos heqë dorë, Uashingtoni nuk ka më kohë. Që me 15 shtator Eredogani në Uzbekistan, në Samitin e liderve të organizatës së Shangait (SCO) do të bisedojë për herë të tretë për afro dy muaj (Teheran dhe Soçi) me presidentin rus Vladimir Putin mbi një sërë çështjesh rajonale dhe bilaterale. Nuk ka dyshim se një gjë të tillë do ta bëjë edhe me liderin kinez Xi Jinping. Sepse Turqia as që e fsheh dëshirën e saj për tu antarsuar në Organizatën e Shangait edhe përkundër faktit se është antare e NATO-s. Dihen mirë pasojat e një zhvillimi të tillë evental të ngjarjeve, duke patur parasysh se kush e ka fjalën kryesore në SCO.
Përktheu për Argumentum Xhelal FEJZA